không phải trong những đô thành đã mất tính người mà ở cả các cộng đồng
thôn dã; rằng toàn bộ đất nước này đã hóa điên rồi, từ lâu rồi. Tất nhiên,
Chuyến đi Chết chóc qua Wisconsin không thực sự chứng minh được điều
gì. Sức mạnh lập luận lịch sử của nó là sức mạnh gán ghép. Với những bức
ảnh bất an ố màu thời gian rất đẹp của Van Schaick, Lesy đã có thể ghép
với các văn bản khác cùng thời ấy – những lá thư tình, những trang nhật ký
– để tạo dựng một ấn tượng khác, có thể đỡ tuyệt vọng hơn. Cuốn sách ấy
của ông thật kích động, có tính bút chiến bi quan một cách thời thượng, và
hoàn toàn thất thường như lịch sử.
Một số tác giả Mỹ, đáng chú ý nhất là Sherwood Anderson, đã viết với
giọng bút chiến như vậy về sự cùng khổ của cuộc sống tỉnh nhỏ cũng gần
đương thời với giai đoạn trong sách của Lesy. Nhưng mặc dù những tiểu
thuyết ảnh kiểu Chuyến đi Chết chóc qua Wisconsin chả giải thích được gì
mấy so với nhiều truyện ngắn và tiểu thuyết, chúng hiện vẫn có sức thuyết
phục hơn, bởi vì chúng có cái thẩm quyền của tư liệu. Ảnh chụp – và
những lời trích dẫn – do được coi là những mẩu của hiện thực, vẫn có vẻ có
thẩm quyền hơn lời kể văn học dài dòng. Loại văn xuôi duy nhất có vẻ
ngày càng có nhiều độc giả tin cậy hơn không phải là trước tác tinh tế kiểu
như của Agee, mà là những tư liệu gốc – những đoạn băng ghi âm có biên
tập hoặc không; những mảnh vụn hoặc văn bản đầy đủ của các tài liệu phi
văn học (hồ sơ tòa án, thư từ, nhật ký, bệnh án tâm thần, vân vân.); những
bản tường trình xưng tôi tự phỉ báng mình một cách nhõng nhẽo, thường là
tự kỷ ám thị. Có một tâm lý nghi ngờ thù địch ở nước Mỹ này đối với bất
kỳ thứ gì có vẻ văn chương, chưa kể tâm lý miễn cưỡng ngày càng tăng
trong giới trẻ đối với việc đọc bất kỳ thứ gì, kể cả phụ đề trong các phim
ngoại quốc và giới thiệu in trên bìa đĩa hát, phần nào giải thích được tại sao
người ta ngày càng thích các loại sách ít chữ nhiều ảnh chụp. (Và theo đó,
bản thân nhiếp ảnh ngày càng phản ánh uy thế của cái thô lậu, cái tự miệt
thị, cái lấc cấc, cái vô nguyên tắc, cái “phản-nhiếp-ảnh”.)
