Diên Thọ của Hoàng Thái hậu vài trăm mét. Mỗi lần đến, Bảo Long ngồi cáng,
sáu thị vệ theo hầu và phải mặc nam phục áo dài thêu, quần lụa, khăn đóng. Mỗi
lần đến thăm bà nội, mỗi đứa cháu đều mang phẩm vật biếu bà, thường là lụa và
đồ sơn mài.
Hoàng Thái hậu ngồi đợi các cháu trong căn phòng lớn vừa làm chỗ chơi bài
vừa ngủ. Bà ngồi trên một chiếc ghế bành rộng. Các cháu đến không được ôm
hôn mà phải chắp tay lạy bà theo kiểu Việt Nam. Sau đó là bà già "hít" trán mỗi
cháu. Đó là kiểu hôn ở An Nam.
Cuộc trò chuyện bắt đầu giữa bà Hoàng Thái hậu và con dâu vì Hoàng hậu Nam
Phương bao giờ cũng đi với các con mỗi khi đến vấn an bà. Các con đều không
dự buổi trò chuyện hoặc chỉ ngồi một lát rồi lỉnh đi chỗ khác, vì chúng không
quen với cách nói dài dòng của người lớn trong cung cấm và chúng không hiểu
tiếng Việt. Bà Nam Phương vừa giảng giải vừa dịch sang tiếng Pháp. Trong sinh
hoạt gia đình, trừ khi nói chuyện với Hoàng thái hậu, vợ chồng con cái đều nói
với nhau bằng tiếng Pháp. Hơn thế nữa về mặt phép tắc trong nội cung, không
bao giờ Vua, Hoàng hậu và các con trao đổi trò chuyện với người hầu.
Bảo Long lớn lên cùng với các em trong khung cảnh gia đình không nói tiếng
mẹ đẻ trong một thời gian dài. Các cuộc đi thăm bà Hoàng Thái hậu chủ yếu là
hành vi qui ước Bọn trẻ rất chán chỉ mong chóng đến giờ về. Trong khi chờ đợi
người lớn nói chuyện, chúng tha hồ ăn hoa quả và hàng núi kẹo bánh được
chuẩn bị sẵn cho chúng. Không có chuyện được nô đùa. Không được làm gì nếu
không được người lớn cho phép và chỉ dẫn.
Sau này khi Hoàng Thái hậu thấy rằng chúng đã biết răm rắp nghe lời người lớn
bà mới cho chúng được tản mát chạy chơi khắp chơn trong cung. Chúng tung
tăng vui vẻ như xem hội. Ngôi nhà lớn mở rộng cửa các phòng đầy bụi bậm cho
lũ trẻ. Chúng như lạc lõng trong các ngóc ngách xó xỉnh, giữa đống hòm, rương
đựng đồ trang sức, các bình phong, các đồ gỗ cũ kỹ.
Cuộc đi thăm này như một cái dấu ngoặc đơn coi như làm bổn phận đối với
truyền thống do bà Hoàng Thái hậu đại diện. Mặc dù có một thời thanh xuân
xáo động bà vẫn hiện thân cho nước An Nam vẻ vang và bền bỉ. Nhưng ảnh
hưởng của bà biến mất từ lúc qua được các cánh cửa cung Diên Thọ mở rộng.
***
