chiều đến sẩm tối. Tôi có cảm giác như không còn là cuộc họp giữa cấp
trên với cấp dưới bàn về một việc đã rồi để tìm cách tháo gỡ, cũng không
đơn thuần là cuộc kiểm điểm sai lầm, khuyết điểm của một Cấp uỷ cấp
dưới, mà là một cuộc lấy cung kẻ phạm tội chống đối là tôi, hay ít ra cũng
gần như thế, vì suốt từ khi tôi báo cáo xong, đến khi cuộc họp giải tán, tôi
không được phép nói nửa lời nào nữa. Có, cũng có một lần tôi xin được ý
kiến, nhưng anh Trường đập bàn đánh rầm một tiếng, chỉ tay về phía tôi với
một vẻ căm tức tột độ: "Khoán cho lao động hay Xã viên cũng đều là một
cách đưa nông dân trở lại con đường làm ăn cá thể, Tư bản chủ nghĩa. Đấy
là một cái tội lớn: tội chống lại đường lối hợp tác hoá nông nghiệp của
Đảng. Kỷ luật đuổi ra khỏi đảng còn là nhẹ!".
Nửa tháng sau, anh Trường về họp với Đảng uỷ Xã công bố quyết
định kỷ luật tôi: cách chức Thường vụ Đảng uỷ kiêm Chủ nhiệm họp tác
Xã và lưu đảng mười hai tháng. Quyết định thứ hai: bổ nhiệm ông Thuật
vào Thường vụ Đảng uỷ và phân công làm Chủ nhiệm Hợp tác xã toàn Xã,
chứ không cần chờ Đại hội đại biểu Xã viên bầu, như lâu nay vẫn làm. Rất
may là mức kỷ luật của tôi chỉ đến thế, chứ không như anh Trường nói ở
cuộc họp Huyện uỷ hôm trước: đuổi ra khỏi đảng còn là nhẹ!
Nhưng dẫu sao, đến mấy tuần sau đó, tôi vẫn thấy ngao ngán cả người,
chẳng còn thiết học hành, làm lụng gì nữa. Kỳ học tập trung ở trường Đại
học tại chức tháng ấy tôi bỏ. Thầy tôi khuyên: "Anh (thầy tôi vẫn gọi con
cái trong nhà bằng anh, chị chứ không bao giờ xưng hô mày, tao) còn trẻ
(năm ấy tôi hai mươi chín tuổi), mới vấp ngã một lần đã nhũn như con chi
chi thì hèn lắm. Làm trai phải có dũng khí, thua keo này bày keo khác. Chứ
hơi tý đã như gà phải cáo còn làm nên trò trống gì". Rồi như để tôi khuây
nỗi buồn, thầy tôi rủ anh Túc, hai nhà đóng gạch chung. Kể cũng không
còn dịp nào thuận lợi hơn. Nhà tôi hồi chống chiến tranh phá hoại của Mỹ
anh ở đây biết rồi đấy, ba gian nhà tre mái rạ tường đất. Tôi đi vắng, ở nhà
chỉ có hai ông bà già và em Viên còn đi học. Ông cụ cũng mới chuẩn bị
được ít bạch đàn, sau khi mang ra lót đường xong cũng bị giập gẫy gần hết.
