Mệt vì xúc động, tôi bải hoải cả người.
***
Tới Côn Đảo, địch tạm nhốt các đồng chí vào lao 2 - lao những người
"ly khai". Sau đó tù tay sai (còn gọi là tù gian), nhân viên cấp dưới, và rồi
cả nhân viên cấp cao thay nhau đến dụ dỗ "ly khai". Thuyết lý, dọa nạt, dỗ
dành, không kết quả, địch chuyển các đồng chí sang lao 4 - lao của những
người chống "ly khai" mà lâu nay đã quen gọi là lao 1...
... Từ lao 2 sang lao 3 xa non một kilômét. Trên quãng đường ấy, óc
tôi lại tự động ôn lại thời xưa. Khi đi ngang qua sân banh, tôi thấy hiện lên
rõ vô cùng, quen thuộc vô cùng lá cờ đại phấp phới tung bay trên kỳ đài
hôm chúng tôi làm lễ mừng Tổ quốc độc lập. Hình ảnh lá cờ này như mở
cửa cho kho kỷ niệm tự do trào tuôn ra. Thế giới ký ức lôi cuốn ngay tôi,
tôi không cưỡng nổi. Những chi tiết hết sức nhỏ nhặt, những chi tiết có lẽ
từ lúc tôi trải qua đến nay chưa nghĩ tới lần nào, bây giờ thức tỉnh ở trong
đầu tôi, tưởng đâu chỉ vừa mới diễn ra hôm qua, hôm kia vậy. Tôi nhớ cả
đến gốc cây mù u (4)tôi và anh Chi Cò hay ẩn dưới bóng nó mỗi khi trời
nắng phải đi qua sân banh. Tôi đưa mắt tìm nó. Kia, còn đó. Cả cái bóng
râm đổ nghiêng trên mặt đất của nó vẫn hình thù như xưa.
-----
(4) Một thứ cây có hạt ép dầu thắp được.
Khỏi sân banh một lúc, đến khúc đường tôi rải đá ngày xưa. Dạo ấy, ở
chỗ này tôi đã gặp người thầy thuốc già có cảm tình với chúng tôi. Hôm ấy,
rải đá xong, tôi chống xẻng đứng nghỉ. Ông thầy thuốc già ở trong nhà ra
hóng mát thấy tôi hỏi vì sao bị đày ra đảo. Tôi nói vì làm cách mạng đánh
Pháp, đuổi Nhật, vì muốn giải phóng đất nước, xây dựng một nước Việt
Nam độc lập và dân chủ. Bữa đó, tôi nói khá dài về độc lập, dân chủ và
người cộng sản là những người yêu nước chân chính, trước sau một lòng
