cây so đũa và me cũng tay tôi trồng đã biến mất sạch. Cái vườn rau xưa kia
ở trước cửa banh nay đã thành rừng rồi. Con đường ở đoạn này, anh Lê
Duẩn hay qua lại lắm. Lúc ấy anh làm ở Lò Vôi và đang bận viết chương
trình huấn luyện đề cương cách mạng dân chủ. Cũng ở đoạn đường này,
một hôm anh Võ Sĩ nói cho chúng tôi nghe khá tỉ mỉ về hội nghị Ianta có
nhiều điều lý thú...
Cổng "banh" 3, tường bên trái "banh" 3, dãy "xan" 1, 2, 3, 4 ngổn
ngang gạch ngói. Ngày hòa bình mới lập lại, anh em tù của ta đã đập phá
nó tan tành. "Xan" 5, "xan đề đănggiơrơ" (5)ngày trước, thì không suy
suyển. Tôi như nghe rõ lại cả tiếng mấy anh Phạm Hùng, Giáo Long và Ất
ngồi chồm hỗm may áo tù ở đây tán tào lao với anh em "xan" 7 mỗi khi
chúng tôi có việc đi qua. Còn cái "xan" 7 này, chà, tôi ở đó cũng khá lâu
đấy!... Toàn nơi quen, cảnh cũ nhưng người đã khác xưa. Theo tiếng gọi
của cách mạng, chúng tôi giờ mỗi người một phương. Có người vĩnh viễn
chúng tôi không bao giờ còn được cầm tay, giáp mặt nữa. Sau gần hai chục
năm trời trở lại chốn này, mái đầu tôi đã lốm đốm hoa râm. Tuổi thanh xuân
và tuổi trung niên của tôi thế là đều ở Côn Đảo!
-----
(5) Phòng giam những "phần tử nguy hiểm".
Chúng đưa chúng tôi vào khám 9. Tôi tự dặn ngay tôi:
"Này, chớ mà có lại duy tâm!" Lần đi đày trước, lúc mới đến đảo, tôi ở
khám 9. Lần này cũng vậy. Lần trước sống trở về. Lần này, lại ở khám 9
đầu tiên, chắc lại cũng sống trở về. Ây, chỉ một chuyện ngẫu nhiên vô nghĩa
như vậy nhưng nếu duy tâm cũng có thể chắp hai việc xa vời kia lại với
nhau và làm nảy ra từ đó một tia hy vọng. Rồi từ hy vọng ấy có thể lại nảy
ra một cái gì khác, cứ thế nhân lên. Điều này có hại hay không, chưa biết,
nhưng nó đã là duy tâm thì tôi phải khắc phục nó thôi.
