người khác phải trải qua nhiều thử thách khắc nghiệt của trại tập trung
trước khi trở về được đơn vị và còn nhiều người khác nữa không bao giờ
trở về.
Rồi sư đoàn nhận được lệnh di chuyển đến khu vực Ra-va Rút-sơ-ca.
Nghĩ rằng có thể đó là căn cứ cuối cùng trên đất của ta, tôi lại nghĩ đến Mi-
khai-in Đê-vi-a-tai-ép. Anh đã hạ cánh xuống đâu? Ngay như nếu bọn Đức
không vồ được anh, anh cũng khó luồn được đường về đến tuyến mặt trận
vì nhiều toán thổ phỉ đang cướp phá ở những khu rừng miền tây U-cra-i-
na.
Chỉ đến những năm sau này chúng tôi mới biết được số phận của Đe-vi-
a-tai-ép: một câu chuyện đầy vẻ huyền thoại.
Bợn phát xít đã bắt được anh khi dù vừa rơi chạm đất. Và những cuộc
hỏi cung bắt đầu. Đê-vi-a-tai-ép đã anh dũng chịu đựng mọi cực hình tra
tấn không cung khai nửa lời bí mật quân sự, như biên bản hỏi cung, phát
hiện sau này trong đống hồ sơ tài liệu của Gie-xta-pô mà bộ đội ta thu
được.
Đê-vi-a-tai-ép bị giam ở trại tập trung Clen Cơ-nit-xbéc, tìm cách vượt
ngục. Anh trao đổi ý định với vài người bạn cũng có quyết tâm như anh.
Họ đào một đường hầm dưới sàn gỗ, nhưng khi đã có đường thoát ra, thì
một tên phản bội đã bán họ. Sau đòn tinh thần đó, lại thêm những cuộc tra
tấn mới. Rồi Đê-vi-a-tai-ép cùng với các bạn bị chuyển đến một trại tử
hình.
Vào cuối tháng Chín, Đê-vi-a-tai-ép và tất cả những người tham gia cuộc
dự định bỏ trốn bị đánh nhừ tử, đót rét, đi chân đất, quần áo tả tơi, được
đưa đến trại Sa-sơ-xen-hau-xen. Trên nóc những nhà sàn gỗ, nổi lên cái ống
khói lò thiêu người mà làn khói đen che khuất, không cho mắt người ta
nhìn thấy ánh mặt trời.
Ở đây, Đê-vi-a-tai-ép đã gặp may tránh khỏi bị vứt vào lò thiêu nhờ sự
giúp đỡ của những người cùng số phận như anh: anh đã tìm cách đổi được
chiếc biển gỗ đeo số tù của anh lấy một cát biển của một tù nhân đã chết.
