đen đúa, tháp tùng sông chỉ có một bầy chim cu đến quá sớm và những bông
ngọc trâm nở trước mùa, trong khi đó đây một bông đồng thảo ngọn xanh
biếc để cho cuống hoa trĩu xuống dưới sức nặng của giọt hương mà hoa giữ
trong bao nhụy. Cầu Cũ trổ ra một con đường nhỏ để kéo thuyền, đoạn
đường chỗ này về mùa hè phủ kín lá biếc của một cây phỉ, dưới cây một
người câu cá đội mũ rơm đã ngồi lì từ lâu. Ở Combray nơi tôi có thể nhận ra
bác thợ đóng móng ngựa nào hay cậu nhân viên bán hàng thực phẩm nào
giấu mình dưới bộ đồng phục giám sát viên giáo đường hay tấm áo lễ sinh,
thì người đi câu này là người duy nhất mà tôi chưa bao giừo phát hiện được
nhân thân. Chắc hẳn bác biết ba mẹ tôi, vì bác nhấc mũ khi chúng tôi đi qua;
lúc ấy tôi định hỏi tên bác, nhưng mọi người ra hiện bảo tôi im lặng để khỏi
làm cá sợ. Chúng tôi đi vào đường kéo thuyền ở cao bên trên dòng sông với
một bờ dốc mấy thước
; bờ sông bên kia thấp, trải ra thành những đồng cỏ
rộng cho đến làng và đến nhà ga cách xa làng. Rải rác trên những đồng cỏ
này là các di tích, vùi lấp nửa chừng trong cô, của tòa lâu đài thuộc các Bá
tước Combray xửa, vào thời Trung cổ ở phía bên này các vị có dòng sông
Vinvonne để phòng vệ chống lại những cuộc tấn công của các Công hầu
Guermantes và các tu viện trưởng Martinville. Giờ chỉ còn là vài đoạn vọng
lâu khiến đồng cỏ gồ lên, nhìn hơi rõ, vài lỗ châu mai nơi xưa kia người bắn
nỏ phóng đạn đá, nơi người canh gác giám sát Novepont, Clairefontaine,
Martinville-le-Sec, Baileau-l’Exempt, tất thảy đều là những lãnh địa thần
phục Guermantes mà Combray lọt vào giữa, giờ đây là là ngang mặt cỏ, do
bầy trẻ trường Dòng thống trị, chúng đến đó học bài hay chơi trong giờ nghỉ;
– dĩ vãng hầu như đã đi xuống lòng đất, nằm bên bờ nước như một khách
dạo chơi đang hóng mát, nhưng làm cho tôi mơ màng nghĩ ngợi rất nhiều,
khiến tôi bổ sung thêm, gộp cả trong cái tên Combray, cho thành phố nhỏ
ngày nay một đô thành rất khác biệt, buộc tôi suy tưởng bởi gương mặt thời
xưa và khó hiểu mà dĩ vãng ấy che giấu nửa chừng dưới những cây mao
lương hoa vàng. Hoa mao lương nhiều vô kể ở chốn này nơi chúng đã chọn
cho những trò chơi trên cỏ của chúng, tách riêng, từng đôi, từng bầy, vàng
như một lòng đỏ trứng, dường như càng rực rỡ hơn, đối với tôi, bởi tôi
không thể chuyển lạc thú ngắm nhìn chúng sang bất kỳ ý định nhấm nháp
