mọi người đã bảo thì tôi nhớ đó là nhà nguyện được dành cho gia đình De
Guermantes khi có thành viên nào trong dòng tộc đến Combray để dự một
buổi lễ; chắc hẳn chỉ có thể có một người phụ nữ duy nhất giống với bức
chân dung bà De Guermantes; ở trong nhà nguyện ấy vào ngày hôm nay,
đúng cái ngày mà bà phải đến: chính là bà! Nỗi thất vọng nơi tôi thật lớn.
Thất vọng do tôi chưa bao giờ để ý rằng khi nghĩ đến bà De Guermantes, là
tôi hình dung bà với màu sắc của một bức tranh thảm hay một cửa kính màu,
ở một thế kỷ khác, bằng một chất liệu khác với mọi con người đang sống.
Chưa bao giờ tôi nghĩ bà có thể có một gương mặt ửng đổ, một dải khăn tím
nhạt giống như bà Sazerat, và hình trái xoan của đôi má bà khiến tôi nhớ lại
những người mình từng gặp ở nhà, nhớ đến mức sự nghi ngờ thoáng qua tôi
– vả chăng nó tiêu tan ngay sau đó – ngờ rằng quý bà kia trong căn nguyên
phát sinh của bà, trong mọi phân tử của bà, có lẽ thực chất không phải là
Công tước phu nhân De Guermantes, mà thể xác của bà, chẳng biết đến
danh xưng người ta gán cho nó, thuộc về một kiểu mẫu phụ nữ nào đó, bao
gồm cả các bà vợ thầy thuốc và vợ thương gia. “Thế đấy, chỉ là thế đấy, phu
nhân De Guermantes!” vẻ mặt chăm chú và kinh ngạc của tôi khi ngắm nhìn
hình ảnh kia nói lên như vậy, cái hình ảnh dĩ nhiên chẳng có một quan hẹ gì
với những hình ảnh từng hiện ra biết bao lần trong những giấc chiêm bao
của tôi cũng dưới cái tên phu nhân De Guermantes, bởi vì, nó đã chẳng như
những hình ảnh khác được tôi tạo nên một cách võ đoán, mà nó đập vào mặt
tôi lần đầu tiên chỉ vừa mới đây thôi, trong nhà thờ; nó không cùng bản chất,
không mặc ý tô màu được như những hình ảnh tự để thấm đẫm sắc vàng da
cam của một âm tiết, mà lại hết sức thực tế, đến mức mọi thứ, cho đến cả cái
mụn nhỏ đang mưng lên ở khóe mũi đều chứng thực nó phục tùng quy luật
của đời sống, giống như trong một cảnh phong thần hiển thánh trên sân
khấu, một nếp gấp ở tà áo của nàng niên, một thoáng run run nơi ngón tay út
nàng, tố cáo sự hiện diện vật chất cụ thể của một nữ diễn viên sống động, tại
nơi mà ta phân vân chẳng biết liệu trước mắt mình có phải chỉ là một hình
ảnh được ánh sáng phóng chiếu hay không.
Nhưng cùng lúc ấy, trên cái hình ảnh mà chiếc mũi gồ, cặp mắt sắc,
găm vào thị giác tôi (có lẽ vì chúng đã nhằm trúng thị giác trước hết, chúng
