mười lần cúi xuống phía nó. Và mỗi lần như vậy thì sự hèn nhát vốn hay kéo
ta ra khỏi mọi công việc khó khăn, mọi sự nghiệp quan trọng, lại khuyên tôi
thôi đi, chỉ nên uống chén trà của tôi và đơn giản nghĩ tới các phiền muộn
hôm nay, các ước vọng của ngày mai và về những điều đó thì có thể nghiền
ngẫm chẳng khó nhọc gì.
Rồi đột nhiên ký ức đó hiện ra. Mùi vị ấy chính là mùi vị mẩu bánh
madeleine mà mỗi sáng Chủ nhật ở Combray (vì ngày hôm ấy tôi không ra
khỏi nhà trước giờ lễ mi xa), cô Léonie lại cho tôi sau khi đã chấm vào trà
hoặc nước lá bồ đề, mỗi lần tôi đến chào cô trong phòng cô ở. Trước khi
nếm vị của nó, tôi chẳng nhớ gì mỗi lần nhìn thấy cái bánh madeleine nhỏ;
có lẽ bởi từ dạo ấy đến nay, tôi đã nhiều lần nhìn thấy chúng trên ván kệ các
cửa hàng bánh ngọt mà không ăn, hình ảnh chúng đã xa lìa những ngày
tháng Combray để gắn vói những ngày gần hơn; còn có lẽ nữa là từ những
kỷ niệm đã bị vứt bỏ ra ngoài trí nhớ lâu đến như vậy, chẳng còn gì sống sót,
tất cả đã tiêu tan, hình hài của chúng – kể cả hình dáng cái bánh sò nhỏ, bầu
bĩnh khêu gợi đến thế dưới các xếp nếp nghiêm trang và sùng kính của nó –
đều tiêu hủy, hay vì ngái ngủ, chúng đã mất hết sức mạnh tỏa lan có thể cho
phép chúng trở lại với ý thức. Nhưng khi từ một thời quá vãng đã chẳng còn
một chút gì rơi rớt lại, khi người đã chết, sự vật đã bị hủy diệt, thì duy chỉ
có, mỏng manh hơn nhưng dai dẳng hơn, phi vật chất hơn, bền vững hơn,
thủy chung hơn, hương và vị vẫn còn lưu lại rất lâu, như những linh hồn, để
tưởng nhớ, chờ đợi và hy vọng, trên tàn tích của tất cả những gì còn lại, và
không hề nao núng, để mang trên cái giọt mong manh của chúng, cả dinh
thự mênh mông của hoài niệm.
Và ngay khi tôi nhận ra vị của mẩu bánh madeleine chấm trong nước lá
bồ đề mà cô tôi thường đưa cho tôi (mặc dù khi ấy tôi chưa hiểu tại sao ký
ức ấy lại khiến tôi hạnh phúc đến thế mà phải gác lại mãi sau này mới khám
phá ra) thì lập tức, như một bài trí trên sân khấu, ngôi nhà cũ màu xám trên
phố, trong đó có phòng cô tôi ở, đến lắp ngay vào cái đình tạ nhỏ trông ra
vươn mà người ta đã xây cho cha mẹ tôi ở phía sau (mà cho đến bấy giờ tôi
chỉ nhìn thấy lại có cái vạt bị cắt cụt), rồi cùng với ngôi nhà ấy là thành phố
