không khí dằn nén; và màu xanh cây cối vẫn tươi ở những phần dưới của
mặt thảm bằng tơ và len, nhưng đã “phai tàn” ở phía trên, làm lộ ra nhạt
hơn, bên trên các thân cây sẫm màu, những cành cao đang ngả sắc vàng, óng
ánh và gần như mờ đi do ánh rọi chiếu xiên xiên và đột ngột của một vầng
dương vô hình. Tất cả những điều đó và hơn nữa những đồ vật quý giá đến
với nhà thờ từ những nhân vật gần như là nhân vật truyền thuyết đối với tôi
(cây thánh giá bằng vàng đồn rằng do thánh Eloi chế tác và do Dagobert
trao tặng, mộ các con trai của Louis người xứ Germanie
, bằng vân ban
thạch và bằng đồng tráng men) vì thế tôi tiến bước trong nhà thờ, khi đi đến
ghế ngồi của chúng tôi, như trong một thung lũng có các nàng tiên du ngoạn,
tại đó người nông dân hân hoan kinh ngạc nhìn thấy trong một khối đá, một
cái cây, một ao hồ, dấu vết hiển nhiên chứng tỏ sự qua lại siêu phàm của tiên
nữ, tất cả những điều này khiến cho nhà thờ đối với tôi là một cái gì đó hoàn
toàn khác biệt phần còn lại của thành phố: một công trình kiến trúc có thể
nói là chiếm giữ một không gian bốn chiều – chiều thứ tư là chiều của Thời
gian – mở rộng qua các thế kỷ lòng của công trình, từ gian nọ sang gian kia,
từ nhà nguyện này sang nhà nguyện khác, dường như chiến thắng và vượt
qua không chỉ vài thước, mà là các thời đại kế tiếp và đắc thắng ra khỏi đó;
giấu thế kỷ XI dữ dằn và thô dã trong bề dày các bức tường, ở đó nó chỉ xuất
hiện với những khuôn vòm nặng nề bị lấp kín và bịt chặt bằng những hòn đá
đẽo thô sơ, qua chỗ khoét sâu gần cổng chính do cầu thang gác chuông tạo
ra, và cả ở đấy nữa, cũng được che đi bởi những vòm bán nguyệt kiều diễm
kiểu gô tích chen nhau đứng trước nó một cách đỏm dáng như những cô chị
cao lớn hơn, tươi cười đứng trước một cậu em cục mịch, quàu quạu và ăn
mặc lôi thôi, để giấu nó trước người lạ; bên trên quảng trường, công trình
vươn lên trời tòa tháp đã từng chiêm ngưỡng thánh Louis và như vẫn còn
nhìn thấy Người; rồi chìm sâu cùng hầm mộ vào bóng đêm thời các nhà vua
Mérovée, ở đó Théodore và chị gái mò mẫm dẫn chúng tôi đi dưới khung
vòm tối tăm và có những sống gân mạnh mẽ giống như màng cánh của một
con dơi khổng lồ bằng đá, cầm nến rọi sáng cho chúng tôi mộ của cháu gái
Sigebert, trên mộ, một hình vỏ sò – như vết tích một con sò hóa thạch – lõm
sâu xuống, nghe đồn “do một ngọn đèn pha lê, vào buổi tối nàng công chúa
