trăng, đầy nhạ, khi nước trên sông xanh thẳm êm đềm, ông đắm mình trong
tình ái, ôm vào lòng những Maria Jose, những Josefa da Fonte, những
Alipia hay ai đó khác mà ông gặp. Nhưng ông không bao giờ yêu một phụ
nữ duy nhất, kẻ sẽ phải gắn bó cuộc đời với ông, sẽ sống đọa đày sau khi
ông chết. Nhiều phụ nữ gạt nước mắt khóc ông, nhưng mọi người dân biển
cũng khóc ông, đám tang ông chẳng kém gì tang lễ dành cho các tử tước,
hầu tước, bá tước của Santo Arnaro. Dân chúng khóc than, ca ngợi lòng
hảo tâm hào phóng của ông trước những kẻ khốn cùng, sẵn sàng vung đao
vì quyền lợi của những người dân biển. Chẳng một phụ nữ nào khóc ông
mà không nghĩ đến lòng quả cảm, sự hảo tâm và những chiến tích của ông,
không ai khóc ông như khóc người bạn đời, người đàn ông là niềm hạnh
phúc của riêng mình. Bởi những người già và những bài ca đều nói kẻ đi
biển đừng nên lấy vợ… Guma trăn trở trên thuyền. Những đêm dành cho
tình yêu, nhưng là cuộc tình thoảng qua ngẫu nhiên trên bãi cát, cạnh bờ
sông, bên những bức tường giữa khu chợ vắng, với bất kỳ ai.
Đêm của tình yêu, chàng da đen hát trên sông nước Santo Arnaro. Một
bài ca khác (lịch sử miền duyên hải đều là những bài ca: những bài ACB,
những bản samba, những bài embolaăas) đều nói rằng số phận vợ những
người đi biển là sự bất hạnh triền miên. Đợi chờ trên bến ngóng trông một
cánh buồm ca, sụt sùi trong những đêm mưa bão chờ biển đưa về cái xác
của người thân. Bọ cạp đã không bao giờ lấy vợ, ngoài kiếp thủy thủ ông
còn sống cuộc đời của kẻ ngoài vòng pháp luật, ngoài mái chèo ông còn
mang theo khẩu súng bên mình, ngoài con dao bên hông như mọi người đi
biển ông còn mang theo cả lưỡi dao găm. Cứ xem Rosa Palmeirao đấy! Là
phụ nữ nhưng bằng mấy đàn ông, và cũng chẳng bao giờ có gia đình, con
cái. Còn Jacques đang tính tháng tới cưới Judith, một cô gái lai mồ côi cha,
cũng băn khoăn sau cái chết của Traira: chẳng biết có nên không. Gã cũng
trốn chạy - đưa thuyền đến Cachoeira - để lúc này cũng như Guma nằm hút
thuốc thuyền nhỏ của mình, thả hồn theo tiếng nhạc vọng về, và suy nghĩ…
Ánh mắt Livia quá ư trong trẻo, như chẳng hề chờ đợi nỗi đắng cay nào từ
