Nhưng chúng ta đừng lầm lộn việc áp dụng thực tiễn một khoa học với khảo cứu
những nguyên tắc của nó. Cái kinh nghiệm chúng ta thâu rút khi chung đụng với
đời có thể hợp thành một phương pháp kinh nghiệm. (Phương pháp kinh nghiệm
là phương pháp chỉ được căn cứ vào những kinh nghiệm, không chịu tìm hiểu
nguyên do, khác với phương pháp thực nghiệm căn cứ trên những thí nghiệm
khoa học. Thí dụ Đông y dựa vào phương pháp kinh nghiệm và Tây y sau khi
trải qua giai đoạn kinh nghiệm, đã tiến đến giai đoạn thực nghiệm). Dù không
có ý khinh rẻ phương pháp kinh nghiệm, chúng ta cũng phải nhận thấy nó có
lắm bất tiện. Muốn dùng đặng nó chúng ta phải trả một giá khá đắt: phải trải qua
những lỗi lầm, đau thương, phải mất bao nhiêu thời giờ, bao nhiêu cố gắng. Đó
là chưa kể muốn áp dụng đặng những kinh nghiệm ấy chúng ta phải có đôi chút
khả năng thiên nhiên; trái lại, phương pháp thực nghiệm căn cứ trên những nền
tảng khoa học có thể giúp ích cho một số đông người có những khả năng tầm
thường.
Ở ngoài đời, chúng ta đã từng thấy có người văn hóa rất kém (mà chúng tôi đã
đặt cho họ cái tên hơi bất công là “những người sơ đẳng”) đã chiếm đặng những
địa vị khả quan trong xã hội. Có nên vì đó mà kết luận rằng văn hóa không cần
thiết để thành công?
Có lắm tay ngang thiếu học chuyên môn những cũng cạy cục rất tài để có thể
ráp nỗi một bộ máy vô tuyến truyền thanh rắc rối. Tuy không biết qua về lý
thuyết nhưng nhờ có mó tay vào thực hành nên họ cũng có thể bàn về “tần số”,
về “cuộn xen”, về “máy phát sóng”… một cách khá rành rẽ. Có phải vì thế mà
chúng ta nên cho rằng muốn học về vô tuyến điện không cần phải học qua phần
lý thuyết? Chắc chắn là không ai sẽ nghĩ như thế, vì ai ai cũng thấy rõ, một tay
ngang thiếu cơ sở khoa học mà ráp nổi bộ máy truyền thanh ấy, ắt đã mất bao
nhiêu thì giờ, bao nhiêu dọ dẫm và bao nhiêu nhẫn nại mới có thể đạt đến đích,
đó là chưa kể hắn phải có nhiều tài quan sát. Một kỹ sư điện học, trái lại chỉ cần
vài giờ suy nghĩ là có thể ráp xong máy ấy nhờ áp dụng những hiểu biết về lý
thuyết mà ông ta đã thu thập được khi học ở trường.
Biết người:
