BIẾT NGƯỜI - Trang 131

“thông minh” ấy lại còn mời người yêu rất “ngốc tử” của mình đến dự buổi tiệc
trà mà đông đủ các bạn lịch lãm và học thức của mình. Có phải cô ta muốn “chế
giễu” anh Vọi chăng? Không, cô ta yêu say đắm anh chàng ta. Đã “yêu say
đắm” thì có ai lại nỡ đem người mình yêu ra làm “trò cười” cho thiên hạ, tại sao
tác giả lại gán cho cô những cử chỉ vừa khích mạn vừa vô lý ấy?). Ở trường hợp
này tác giả đặt đúng vấn đề song lại giải sai.
Những dẫn chứng của tâm lý học hiện giờ rất cần thiết cho nhà tiểu thuyết cũng
như cho nhà soạn kịch. Đã đẻ ra những nhân vật, tác giả có quyền tạo cho các
nhân vật ấy một cá tính nào đó. Nhưng, khi cái phương trình cá tính của các
nhân vật ấy đã đặng nêu ra, tác giả không có quyền thêu dệt nữa, tác giả bắt
buộc phải làm thế nào để mỗi nhân vật ấy phải hành động, nghĩ suy phù hợp với
cá tính của họ.
Trong vở kịch “Sáu nhân vật đi tìm tác giả” (Six personnages en quête
d’auteur), Pirandello đã nhận thấy điểm quan trọng ấy. Bên tai tôi còn văng
vẳng những lời phản đối hốt hoảng của một trong sáu nhân vật ấy trong lúc tập
tuồng, khi hắn thấy ông bầu gánh định sửa đổi vai tuồng của mình.
Những nhân vật trong các vở kịch cũng như trong các tiểu thuyết phải có một cá
tính bất di bất dịch. Có như thế nó mới trường tồn. (Nhiều nhân vật tiểu thuyết
đã thành nhân vật điển hình: khi nói đến người hà tiện chúng ta nhớ ngay hình
ảnh lão Grandet của Balzac, nói đến hạng anh hùng rơm, chúng ta liên tưởng
đến chàng Don Quichotte của Cervantès, nói đến gã bợm bãi, chúng ta nhớ đến
Sở Khanh và nói đến hạng buôn thịt người là chúng ta thấy ngay hình ảnh mụ
Tú Bà của Nguyễn Du). Sự trường tồn của một văn phẩm cắn cứ ở điểm chính
này là nó có đúng với tâm lý hay chăng. Một quyển tiểu thuyết viết cách đây ba
mươi năm vẫn còn có người thích đọc nếu nó chứa đựng được ít nhiều “thực
chất của muôn đời”. Trái lại nó sẽ bị chôn vùi trong lãng quên nếu nó thuộc
hạng “tâm lý giả hiệu”, nghĩa là chỉ hợp với thị hiếu thời đại. Khi cái thời ấy đã
qua, không còn ai buồn xem tác phẩm ấy nữa. Xét trong văn học sử Pháp, quyển
“Asirée” của Hononré là một pho tiểu thuyết rất đặng hoan nghênh ở thế kỷ
XVII, nhưng hiện giờ có ai còn can đảm để đọc nó?
Hiện giờ, nếu xem lại những tác phẩm của thời kỳ lãng mạn đã từng làm rơi lụy
bao nhiêu thanh niên nam nữ trong thời ấy, chúng ta bắt phì cười. Vì sao? Chỉ vì
các nhân vật do những tác giả của thời ấy tạo ra không đúng với những mẫu