BIẾT NGƯỜI - Trang 132

người có thực mà chỉ là những mẫu người thích hợp với thị hiếu của thời đó,
hoặc do óc tưởng tượng của các tác giả ấy đẻ ra. Họ tra cho các nhân vật ấy một
“bộ cánh tâm lý” hợp với “thời trang” của thế kỷ thứ XIX thật, nhưng hiện giờ,
khi thấy một người ăn mặc theo thời ấy, chúng ta sẽ tưởng chúng như họ ăn mặc
theo lối trá hình. (Xét trong văn học Việt Nam hiện giờ có ai còn tìm xem quyển
“Tố Tâm” của Hoàng Ngọc Phách không? Không phải vì nó xưa, quyển “Kiều”
của Nguyễn Du còn xưa hơn, song người ta vẫn đọc và vẫn thưởng thức “Kiều”
nhưng không ai đọc “Tố Tâm” nữa chỉ vì các nhân vật trong truyện ấy không
sát thực với tâm lý. Nhiều tiểu thuyết của Lê Văn Trương cũng ở trường hợp ấy.
Có một thời tiểu thuyết của Lê Văn Trương đã đặng độc giả hoan nghênh,
nhưng hiện giờ ít ai xem. Thời ấy thanh niên hoan nghênh Lê Văn Trương vì
ông đề cao “triết lý sức mạnh”, nêu ra những “người hùng” rất hợp thời, bởi
sau mấy mươi năm bị đô hộ, bị áp bức, tự nhiên con người ta phải thích cái gì
“hùng”, “mạnh”. Rất tiếc là những nhân vật ông tạo ra có vẻ gò ép, những
“người hùng miễn cưỡng” của ông có vẻ những hình nộm hơn là những người
thực nên số mệnh của chúng cũng mong manh).

Tâm lý học và những tác phẩm cổ điển:
Chúng ta phải chịu rằng những định luật của tâm lý học hiện đại là đúng khi
chúng ta nhận thấy: tất cả các nhân vật trong những tác phẩm đặng người ta cho
là “cổ điển” đều có những cá tính rõ rệt.
Xem như những tác phẩm của Stendhal, lúc ông sanh tiền, tức là vào thời kỳ
lãng mạn, không ai thích xem nhưng hiện giờ người ta lại hoan nghênh. (Bạn
đọc lưu ý: Thời điểm xuất bản sách này là 1956 – ldlvinhquang). Người đồng
thời không hiểu ông, chỉ vì ở thời lãng mạn ấy Stendhal lại có can đảm đưa ra
một Julien Sorel, nhân vật chính trong tiểu thuyết “Le Rouge et le Noir”, một
mẫu người rất “thực” nhưng không hợp với phong trào lãng mạn thời bấy giờ.
Chúng ta có thể phân tách cá tính của Julien Sorel: một người nhiều hoạt động,
nhiều tham muốn. Óc hợp đoàn cũng quá mạnh gần như đến mức khoác lác.
Nhưng bởi kém lòng nhân nên hắn phải giết người để thỏa mãn cao vọng của
mình.
Xét ngay trong truyện “Kiều” ngoài phần văn chương trác tuyệt mà ở đây chúng
tôi xin miễn bàn, chúng ta còn thấy cái tài của Nguyễn Du ở điểm: chỉ trong một