BIẾT NGƯỜI - Trang 40

cậy nhờ những bẩm chất khác can thiệp. Vì thế có những thứ tính tình “bất trị”.
Kết quả sự thích nghi của cá tính chúng ta được gọi là kinh nghiệm, nói về đời
sống tình cảm và sự thành thục, già dặn nói về tinh thần.

Ký ức, ý kiến và tín ngưỡng:
Lẽ đương nhiên, trí nhớ cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo thành cá
tính tập thành. Nó ghi nhớ và lưu trữ tất cả những việc, những sự kiện đã ảnh
hưởng chúng ta, nó thâu thập tất cả những kinh nghiệm của chúng ta đã trải qua.
Khi cần xử sự, chúng ta sẽ chọn lấy trong mớ ký ức ấy những tài liệu để cân xét.
Trí nhớ có thể kém, nhưng không mấy khi đến nỗi quá tệ để chúng ta không còn
biết thâu rút những kinh nghiệm. Kinh nghệm được có là do chúng ta biết áp
dụng óc phán đoán.
Những người mà chúng ta bảo rằng “họ không học được gì với đời sống cả” là
những người có nhiều tham muốn song óc phán đoán kém hoặc giả óc phán
đoán của họ bị ngăn trở bởi một bẩm chất phát triển quá độ như bệnh “khoác
lác” chẳng hạn.
Về phương diện tinh thần, cá tính tập thành gồm có những ký ức chúng ta đã rút
tỉa trong khi nói chuyện hoặc xem sách báo, những kinh nghiệm chúng ta đã trải
qua, những cảm giác chúng ta đã xúc cảm.
Dưới ảnh hưởng của óc phán đoán, một vài ký ức này sẽ kết thành hệ thống biến
những phương thức tư tưởng thông thường. Óc phán đoán sẽ quyết định rằng
một điều gì đó đáng tin là thực, ở một trường hợp nào đó phải có một hành động
gì. Lúc bấy giờ những quyết đoán chúng ta đã chắc như “rựa chém đất” không
thay đổi nữa cho đến khi một biến cố nào khác vạch cho chúng ta thấy rằng anh
đã lầm lạc. Những một khi đã quyết đoán chúng ta không còn phán đoán, suy
xét nữa. Những ký ức ấy đã biến thành những tín ngưỡng nếu đó là thuộc cảm
tính, hoặc thành những ý kiến, những trí thức nếu phần trí thức chiếm ưu thế.
Tất cả những tri thức chúng ta đã thâu thập trong đời sống sẽ hợp thành cái ý
thức của chúng ta. Nhưng đừng nhầm lẫn cái ý thức này với cái lương tâm của
luân lý học nó chỉ là một sắc thái đặc biệt của cái ý thức tổng quá.

Thói quan và tập tục:
Trên phương diện phát động, cá tính tập thành được kết thành bởi những thói