BIẾT NGƯỜI - Trang 44

đam mê càng phát triển mạnh bấy nhiêu. Hình như sự khó khăn là điều kiện cần
thiết để những đam mê này nảy nở. Và cũng như nước triều dâng lên, phá vỡ
các bờ đê để rồi sau đó tràn lan một cách dễ dàng khắp đồng nội, những đam mê
chỉ phô trương lực lượng của nó khi nó gặp phải trở lực, nếu được thỏa mãn một
cách quá dễ dàng, tự nó sẽ dập tắt nó.
Sự phát triển của mọi đam mê nhất là của tình si đều có dính dáng đến giá trị
của một vài bẩm chất. Tất cả những đam mê đều là những người nhiều tham
muốn, lại đa cảm xúc.
Sự ham thích là hệ luận của đam mê. Một người bất vụ lợi tự nhiên sẽ không
ham thích gì cả. Cũng như một người điềm nhiên không hề bị lôi cuốn bởi một
đam mê nào, bởi lúc nào họ cũng tự chủ được hoặc chỉ xúc động nhẹ thôi.
Óc phán đoán ở một mực độ cao có thể tiết chế những đam mê.
Những mối tình si chỉ có thể phát sinh ở những người nhạy “xúc cảm”, giàu
“lòng nhân” và có khá nhiều “tham muốn”.
Tóm lại đam mê là một trạng thái cảm tính của cá tính do một vài thị hiếu hoặc
khuynh hướng bị cản ngăn sự phát triển sinh ra.

Sự quan trọng của cá tính thiên nhiên:
Vai trò của cá tính tập thành rất quan trọng nhưng không phải là cốt yếu. Chính
cá tính thiên nhiên mới thực là người dìu dắt chúng ta, nó chi phối chúng ta một
cách vô thức. Thường khi chúng ta hành động theo mệnh lệnh của nó mà chúng
ta không ngờ tới.
Óc khôn ngoan của dân chúng đã nói rõ sự thực này trong những câu tục ngữ:
“Đuổi cái bản tính đi, nó sẽ chạy sải trở lại”, “Người tính thế nào sẽ ra thế ấy”,
“Không thể đổi thay tính người” v.v…
Bởi chúng ta không làm chủ được cá tính thiên nhiên và lắm khi còn bị ảnh
hưởng của nó mà chúng ta không dè, cho nên trong lối xử sự và hành động,
chúng ta có một phần nào có cá tính thiên nhiên chỉ định, xin nói rõ “chỉ định”
chứ không phải là “tất nhiên”. Chúng ta bị cá tính thiên nhiên thúc đẩy phải
hành động theo một hướng lối nào đó vị tất chúng ta đã phải bắt buộc hành động
theo hướng đó. Cá tính tập thành có thể can thiệp để sửa đổi lối xử sự và hành
động chúng ta và nhất là để tránh những hành vi không hay về mặt xã hội.
Óc phán đoán chúng ta dựa vào những tri thức đã có, sẽ vạch rõ đường lối nên