BIẾT NGƯỜI - Trang 99

ta bị một khí sắc buồn bã xâm chiếm, chúng ta có thể cố gắng cầm nước mắt lại.
Chúng ta thấy rõ những ảnh hưởng của hoàn cảnh xung quanh đối với xung
động, ở trường hợp này: khi một người đang buồn bã nếu chúng ta tỏ vẻ thảm
não như muốn chia sớt nỗi buồn của họ, tự nhiên nước mắt họ ràn rụa… Hình
như cái vẻ mặt buồn thảm của chúng ta gia tăng cường độ cái khí sắc buồn bã
của họ. Trái lại, nếu chúng ta tỏ vẻ vui tươi lên thì họ sẽ bớt buồn một phần nào,
nói theo ngôn ngữ thông thường đó là chúng ta làm cho tinh thần người ấy lên.
Bị khiếp sợ tự nhiên chúng ta hét lên, đó là một phản ứng không thể ức chế,
nhưng bị ai làm cho mình tức dội mà mình dằn lòng không thốt lên một tiếng
“chửi thề” đó là mình đã kềm chế đặng một xung động nhờ sự giáo dục, tức là
cá tính tập thành.

Những tình cảm phức tạp:
Bây giờ chúng ta hãy nghiên cứu trở lại về những tình cảm nó đi kèm với trạng
thái khí sắc. Chúng ta đã biết có bốn loại tình cảm tiêu biểu: thỏa thích, ham
thích, chán nản, sợ sệt: nhưng bốn loại tình cảm đặc trưng ấy lại có thể pha trộn
với nhau để nảy sinh nhiều thứ tình cảm phức tạp khác.
Chúng ta có nhiều cách để xếp thành loại những thứ tình cảm phức tạp ấy.
1) Xếp theo cái tình cảm nào đã đóng vai trò chính trong tình cảm phức tạp ấy.
2) Xếp theo số lượng và bản chất của những tình cảm tiêu biểu nào đã hợp thành
tình cảm phức tạp ấy.
3) Xếp theo bản chất của cái tình cảm nào vừa mới diễn ra trước cái tình cảm
mới ấy.
Loại thứ nhất:
a) Tình cảm thỏa thích sanh ra nhiều thứ tình cảm khác trong đó nó là mấu chốt:
khâm phục, tin tưởng, cảm ơn, thiện cảm, triều mến, tình yêu đều là những biến
thể của tình cảm thỏa thích.
Cái cảm xúc tiên khởi trong những mối tình cảm này là sự vui sướng và cái
trạng thái khí sắc tương xứng là khí sắc vui vẻ. Cấp độ của tình cảm khí sắc đó
là có thể biến đổi và hình thức của nó tùy thuộc mối tương quan của bẩm chất
lòng nhân và đối tượng của nó.
b) Tình cảm ham thích đẻ ra những tình cảm phức tạp như: ác cảm, căm hờn,
phẫn uất, uất ức, khinh rẻ, ngờ vực.