nguyên nhân của hành động, độc lập với hành động, ta không thể hiểu
tại sao ta không bao giờ được làm cái ta nên làm, vì một xã hội đã coi
ta là tách biệt thì không thể thuyết phục ta hành xử như thể ta là thành
viên thực sự. Do vậy, ta thường xuyên cảm thấy có lỗi và phải nỗ lực
phi thường để tự vỗ về lương tâm.
Những nỗ lực này sinh ra các hoạt động phục vụ xã hội, bệnh viện,
phong trào hòa bình, các chương trình viện trợ nước ngoài, giáo dục
miễn phí, và toàn bộ triết lý về nhà nước phúc lợi. Thế nhưng, ta vẫn bị
giày vò khổ sở bởi thực tế là những sự nghiệp quả cảm và đáng khâm
phục này càng thành công thì lại càng gây nên những rắc rối mới mỗi
lúc một khủng khiếp hơn. Trước hết, trong chúng ta liệu có mấy ai từng
nghĩ thấu đáo xem những sự nghiệp như thế cuối cùng để đạt được cái
gì. Khi ta đã cho kẻ đói thức ăn, cho kẻ lõa lồ áo mặc, và cho kẻ vô gia
cư chỗ ở rồi, thì sao nữa? Những vật dụng đó liệu có tạo điều kiện cho
những người bất hạnh giúp đỡ những kẻ còn bất hạnh hơn họ không?
Biến người Ấn và người châu Phi thành một tầng lớp tư sản đông đảo,
ở đó mỗi người Bengal và mỗi người Zulu đều có đặc quyền tham gia
vào cuộc đấu tranh sinh tồn đặc biệt của chúng ta, mua đồ gia dụng
đúng lúc, mua ti vi để còn tiếp tục chạy đua?
Vài năm trước, một người bạn tôi khi đi qua những đồn điền chè
gần Darjeeling đã nhận thấy, ở một số cánh đồng, chè héo quắt. Khi hỏi
tại sao, anh được giải thích là người chủ cảm thấy rất ái ngại cho người
trồng chè cùng khổ đến độ ông ta trả công cho họ gấp đôi. Nhưng kết
quả là họ chỉ đi làm phân nửa thời gian, và thật là tai họa vào mùa cao
điểm khi cây chè phải được chăm sóc mỗi ngày. Bạn tôi nêu vấn đề này
ra với một người cộng sản Ấn. Giải pháp của ông ta là trả họ gấp đôi và
buộc họ làm việc. Anh bạn tôi lại nêu vấn đề với một doanh nhân Mỹ.
Giải pháp của ông ta là trả lương cho họ gấp đôi - và cho họ radio ở
nhà! Hình như chẳng ai hiểu rằng mấy người lao động đó quý thời gian
để cà kê hơn là tiền.
Các nhà hoạt động xã hội kiểu ép buộc khó mà hiểu rằng không
thể giải quyết các vấn đề kinh tế và xã hội lớn của thế giới chỉ bằng nỗ
