không có một đối nghịch nào đó thì ta sẽ không tồn tại? Thấy được
điều này có nghĩa là, gần như tức thì, có được đức tính hài hước, mà hài
hước và tự cho mình đúng là hai thứ loại trừ lẫn nhau. Hài hước là ánh
long lanh trong mắt một quan tòa chính trực, biết rằng ông ta cũng là kẻ
phạm trọng tội nơi vành móng ngựa. Làm sao ông có thể ngồi đó phán
quyết đạo mạo, được thiên hạ bẩm “Thưa quý tòa” hay “Thưa ngài
chánh án”, mà không có những kẻ khốn khổ bất hạnh bị kéo lê trước
mặt ông ngày này qua ngày khác? Công nhận điều này không làm suy
yếu dần công việc và chức năng của ông ta. Ông đóng vai trò thẩm
phán càng tốt hơn vì nhận ra rằng ở vòng quay tiếp theo của Bánh xe
Số mệnh, biết đâu ông sẽ là bị cáo, và rằng nếu toàn bộ sự thật được
phơi bày, thì giờ đây ông đã đứng trước tòa.
Nếu đây là lời chỉ trích, thì ít ra nó cũng là lời chỉ trích trìu mến -
một thái độ và một bầu không khí làm dịu những xung đột nhân sinh
hiệu quả hơn biết bao nhiêu sự bạo hành thể xác hay tinh thần. Vì nó
nhận ra tính thiện đích thực trong bản chất con người là sự cân bằng kỳ
lạ giữa yêu thương và vị kỷ, lý trí và đam mê, tinh thần và nhục dục,
huyền bí và duy vật, ở đó cực dương vẫn luôn có lợi thế hơn cực âm
một chút. (Nếu nó khác đi, và nếu cả hai cân bằng, sự sống sẽ đâm đầu
vào ngõ cụt và bế tắc hoàn toàn.) Do vậy, khi hai cực tốt và xấu quên đi
sự phụ thuộc tương hỗ giữa chúng mà cố xóa sổ phía kia, con người trở
thành thứ dưới người - kiểu thập tự quân tàn nhẫn hay kẻ giết người
máu lạnh bạo tàn. Con người là con người chứ không phải để thành
thiên thần hay ác quỷ, và những thiên thần tương lai nên nhận ra rằng,
khi tham vọng của họ đã thành công, họ sẽ khơi dậy những bầy ác quỷ
để cân bằng. Đây là bài học của Luật Khô
cũng như của mọi nỗ lực
nhằm ép buộc hành vi phải tuyệt đối thánh thiện, hay nhằm nhổ bỏ gốc
rễ và cành nhánh của cái ác.
Vậy chung quy là thế này: để “sống được”, đáng sống, hay đơn
thuần là để thiết thực, đời sống phải được sống như một trò chơi - từ
“phải” ở đây biểu thị một điều kiện, không phải một điều răn. Đời sống
phải được sống trên tinh thần chơi chứ không phải làm, và những xung
