đường Burma. Chuyến bay dài nên dĩ nhiên rất lý tưởng để chơi cờ bạc,
nhưng vì họ không có đủ tiền mặt để làm cho trò chơi thú vị, nên tiền
đặt cược là kẻ thua sau cùng sẽ phải nhảy khỏi máy bay. Không có dù.
Phản ứng tự nhiên của chúng ta là những kẻ ấy không còn là người.
Giống như gia quyến và nô tì của các vị vua thời xưa bị chôn sống theo
vị vua băng hà, như Thomas Mann
khuôn mặt không có gáy - chỉ là những mặt nạ, hay những vai diễn
không còn giá trị sử dụng hay ý nghĩa nữa; ong thợ không còn ong
chúa. Dù người Anh đã thực hiện những hành vi độc ác nào ở Ấn Độ đi
nữa thì lương tri Cơ Đốc giáo của họ cũng phải chùn lại trước tục sati,
tục đòi hỏi một góa phụ phải quyên sinh tại đám tang của chồng. Chúng
ta cảm thấy, người thực sự văn minh không phải là những bộ mặt trên
trời mà là những cái đầu hoàn chỉnh chứa đựng linh hồn, mỗi người là
một giá trị vô tận trong mắt Thượng đế.
Như vậy, một mặt, ta có cá thể thiêng liêng - bản ngã cá nhân độc
hữu, tồn tại phân biệt với cả thiên nhiên lẫn Thượng đế - được định
nghĩa bởi cái xã hội gần như đồng thời ra lệnh cho y vừa phải tự do vừa
phải tuân thủ. Ở cực kia là tên cu li, là con ốc trong guồng máy tập thể
công nghiệp, hay chỉ là “tay máy” (như người ta thường gọi công nhân
xưởng máy). Nếu ta tin rằng bản ngã cá nhân là điều thiên phú cho hết
thảy mọi người, thay vì là sự khác biệt do một quy ước xã hội, thì số
phận của tên cu li quả thật tăm tối - vì ta thấy y như một kẻ bị đè nén và
tuyệt vọng, dù có thể chính xã hội của y chưa bao giờ định nghĩa y như
thế.
Tuy nhiên, không loại trừ một khả năng thứ ba. Có thể xem cá
nhân không phải là một con người riêng biệt hay một cái máy làm việc
hình người thực hiện công việc nhàm chán. Thay vì vậy, có thể xem cá
nhân là một trung tâm ý thức, biểu hiện toàn thể vũ trụ. Cá nhân có thể
là hiện thân của Đại Ngã, của Thượng đế, hay bất cứ gì người ta có thể
chọn để gọi NÓ. Cách nhìn không mâu thuẫn với quan điểm đã có của
chúng ta về cá nhân thiêng liêng. Đồng thời, nó giải quyết được nghịch
lý bản ngã cá nhân, nhờ đó con người đạt được “địa vị tôn quý” của kẻ
