NGÀY GORKI QUA ĐỜI
Cái chết đã tới trong một ngày mùa hạ, khi những cơn dông ấm áp đang
ồn ào trên Maxcơva. Ông qua đời trước mặt toàn bộ cái đủ đầy của cuộc
sống mà ông yêu một cách ngạo ngược và điên dại, trước mặt những vòm lá
ẩm ướt, bầu trời lồng lộng, những ngọn cỏ đồng, mặt trời rực rỡ bên trên
những đám mây đen và những cánh rừng.
Ông qua đời trước mặt một xứ sở mới, giàu có, trong sạch và tuyệt đẹp.
Lẽ ra ông không nên chết lúc này.
Cái chết của ông để lại một cảm giác côi cút, làm nhức nhối con tim.
Người bị thương khó nói mạch lạc về nỗi bất hạnh của mình. Viết về
Gorki lúc này cũng khó như vậy.
Người ta xúc động trước cái chết của ông cũng gần giống như là một trăm
năm về trước, người ta đã xúc động trước cái chết của Puskin.
Đó là nỗi bất hạnh riêng lẻ đến bất thần với bất cứ ai là người yêu mến đất
đai, thơ ca của cuộc đời và sự giản dị của trái tim người.
Gorki là lương tâm của chúng ta, danh dự của chúng ta. Cũng như không
thể nào nói dối trẻ con, ta không thể quên nghiêm khắc với ta, quên sự trong
sạch của những ý đồ của ta và sự trung thực của những tác phẩm, khi Gorki
là quan tòa và là đồng chí của chúng ta.
Ông đã để lại cho chúng ta những truyền thống của một nền văn học lớn
từ những thế kỷ trước tới và còn đi mãi về tương lai.
Nếu chúng ta vi phạm những truyền thống đó, nếu chúng ta coi rẻ những
quy luật của chân lý văn học, của tinh thần dũng cảm trong việc khái quát
sâu sắc, coi rẻ tự do nội tại của nhà văn, chúng ta không bao giờ có thể xây
dựng nổi một nền văn học ngang tầm với thời đại. Lúc đó, như những tên nô
lệ, chúng ta sẽ chôn tài năng của chúng ta xuống đất và chúng ta sẽ lướt qua
cuộc đời như cái đoàn người buồn thảm chả mấy chốc đã bị mọi người quên
lãng mà Lermôntốp đã nói đến.
