Lúc tôi còn nhỏ, tất cả lũ học trò trung học chúng tôi đều mê mải đọc
những cuốn trong "Tủ sách tổng hợp". Đó là những cuốn sách nhỏ, bìa vàng
in chữ nhỏ.
Giá những cuốn sách ấy rất rẻ. Chỉ mất mười kopek là đã được đọc
"Tartarin" của Daudet hoặc "Bí Mật" của Hamsun, còn mất hai mươi kopek
là đã có "David Coperfield" của Dickens hoặc "Don Quixote" của
Cervantes.
"Tủ sách tổng hợp" chỉ in sách của các nhà văn Nga trong trường hợp
ngoại lệ. Vì thế, khi tôi mua cuốn sách vừa xuất bản với cái tên kỳ quặc
"Thác Xanh Teturi" và thấy tên tác giả Aleksandr Grin ở ngoài bìa thì dĩ
nhiên tôi yên trí Grin là người nước ngoài.
Cuốn sách có vài truyện ngắn. Tôi còn nhớ lúc ấy đứng bên cạnh quán
sách, nơi tôi mua cuốn đó, tôi đã giở ngay nó ra và đọc hú họa.
"Không có hải cảng nào vô tích sự và thần tiên hơn là Liss. Cái thành
phố đa ngữ này giống như một tên du đãng đã quyết dấn thân vào mớ bòng
bong của cuộc sống định cư. Nhà ở dựng lung tung giữa vài cái gọi là phố.
Không thể có phố xá trong nghĩa đen ở Liss, bởi vì thành phố này mọc lên
trên những vách đá và đồi núi, nối với nhau bởi những bậc thang, những
cây cầu và... những lối mòn nhỏ hẹp.
Tất cả những cái đó ngợp trong cây cối rậm rạp miền nhiệt đới, trong
những bóng cây hình quạt long lanh, những đôi mắt thơ ngây nồng cháy của
đàn bà con gái. Đá vàng, bóng cây xanh, những vết rạn đẹp như tranh vẽ ở
những bức tường cũ kỹ. Trên một cái sân hình nấm một gã lầm lì, ngậm tẩu
đang sửa chữa một con thuyền lớn. Tiếng người hát xa xa và tiếng vang của
những giọng ca trong khe núi. Những khu chợ dựng trên những cọc chống,
dưới những tấm vải bạt và những chiếc ô lớn. Ánh lấp lánh của vũ khí, màu
áo đàn bà sặc sỡ, hương thơm của hoa và cây cối làm dậy lên trong lòng nỗi
buồn nhớ âm thầm như trong mộng - nỗi nhớ tình yêu say đắm và những
