Nhưng trái lại, ở trên nét mặt, nhất là cặp mắt và đôi môi thì tiết ra một
cái gì linh động lạ lùng, một sự sống khủng khiếp khiến cho người hiểu đôi
chút nghệ thuật phát sợ mà không thể không say sưa ngắm đi ngắm lại.
Nhất là nét ở miệng thì phải nói là thần: những đường cong thoải mái ở cặp
môi và cái chấm tròn mờ mờ ở nơi cằm cho thấy rằng đó là nét mà nghệ
thuật không bao giờ đạt được.
Cố nhiên những nét ấy trong một phút xuất thần, vô tình mà tạo được
chứ không phải cố ý mà làm nên, thành ra người trong hình có vẻ như sống
thật và thoạt nhìn ai cũng có thể thấy ngay trên nét mặt người đàn bà ấy có
một vẻ khinh thế ngạo vật, hơi hơi rầu một chút, hơi sầu sầu một chút, dễ
làm cho người ta thương mến vì biết tiến lùi, nhịn nhục nhưng bất thần một
lúc nào đó rất có thể nổi cơn giận dữ gớm ghê mà đã giận dữ thì trời đất
cũng coi là nhỏ, gươm dài, giáo bén cũng là không.
Này ông bạn, có bao giờ ông đã thấy hiện trên cái cửa kiếng, một hôm
sương mù, một khuôn mặt thương yêu đẹp một cách lạ thường nhưng cũng
có khi xấu xa một cách kinh tởm? Ông lấy một tờ giấy cây bút cố tìm cách
để phổ bức hình đó lên mặt giấy, nhưng muốn họa lại cách nào cũng không
thể được. Ông xé giấy đi, lấy mực tàu họa lại cái chân dung đã làm ông xúc
cảm: vẫn không thể được.
Bao nhiêu cái đẹp cái thần tiêu tán hết. Con người, dù là nghệ sĩ chân
tài, không bao giờ lại cố ý có thể họa lại được những nét đó. Ðứng về
phương diện toán học, sự khác biệt không xa mấy, nhưng cái thần thì không
thấy đâu hết: bức vẽ chỉ còn là một cái gì nhân tạo một cách vụng về lố
lỉnh.
Ấy đó, bức vẽ mà tôi nhặt được ở căn nhà tôi đến mướn cũng có một cái
gì “nan tả” và “nan giải” tiết ra như vậy. Và tôi kết luận rằng cái “nan tải”
và “nan giải” đó bất thần mà thể hiện được là nhờ cái thiên tài hay sự tình
cờ mà có, chứ nghệ thuật không dự một phần nào trong ấy.
Thấy tôi đứng bần thần ra ở trước tấm hình, người gác già hỏi tôi:
- Ông cũng tính bỏ luôn bức tranh này?
