Hương Khê giao cho các quan Nguyễn Chính làm Chánh Sơn phòng, Tiến
sĩ Phan Trọng Mưu, Phó Sơn phòng, Phan Đình Phùng Tham biện Sơn
phòng. Bọn do thám đã báo mật hết với tên toàn quyền lưỡng kỳ.
- Toàn quyền lưỡng kỳ là cái chức chi hở cha? - Khiêm hỏi.
- Ừ, con hỏi ngay những điều chi chưa rõ là cha vui. Toàn quyền lưỡng
kỳ là chức quan cao nhất, có quyền điều hành các cơ quan cai trị cả hai xứ
Trung Kỳ, Bắc Kỳ. Tên toàn quyền lưỡng kỳ thời vua Hàm Nghi là một tên
thống tướng, tức là tướng chỉ huy tất cả các tướng lĩnh trong quân đội Tây
dương xâm lược hai kỳ, Bắc và Trung. Tên nó là Cuốc-xi (De Courcy). Lấy
cớ vô Huế đệ trình quốc thư của chính phủ Pháp lên Vua nước Nam, hắn
âm mưu giết quan thân thần Tôn Thất Thuyết. Vừa đến kinh đô Huế vào
ngày 20 tháng 5 Ất Dậu (2/7/1885) hắn đã láo xược ra điều kiện cho triều
đình: Phải mở cửa Ngọ Môn cho sứ thần Pháp và các võ quan Tây dương
vào Hoàng Thành lúc nào cũng được. Phải để quân đội Tây dương vào
đóng quân trong Thành Nội...
Tên toàn quyền lưỡng kỳ còn tư giấy sang viện Cơ mật đòi quan thân
thần của ta sang tòa sứ Tây nhận lệnh để về thi hành. Biết ý đồ đen tối của
hắn, quan thân thần không trả lời gì cả. Ngày hôm ấy - ngày 22 tháng năm,
năm Ất Dậu, thần dân khắp kinh thành vẫn thấy sự yên ả của đất đế đô như
thường nhật. Nhưng trong hoàng cung, trong tam tòa, trong các bộ đến các
quân cơ thì hùng khí cuồn cuộn như sóng trào nước xoáy. Đúng cuối giờ
Tỵ, đêm 22 rạng ngày 23, quan thân thần Tôn Thất Thuyết xuống lệnh cho
Phấn Nghĩa quân do Trần Xuân Soạn trực tiếp chỉ huy tấn công ào ạt vào
khu nhượng địa, đồn Mang Cá, khu sứ Tây... Giữa sự bủa vây quá mạnh
của giặc Tây dương, kinh đô Huế như hòn đảo trơ trọi. Nhưng với tinh thần
thà chết chứ không chịu nhục, từ tướng đến quân đã đánh giặc Tây dương
một trận oanh liệt. Đến tảng sáng thì đạn dược của quân ta cũng vừa cạn,
không còn sức tấn công. Không thể giữ Thành được nữa, đành phải tính
nước đưa Vua bá thiên đô như đã trù liệu trước.
Giữa sương đêm mờ mịt, nhờ Trần Xuân Soạn cầm quân giữ chân địch
tại kinh thành, quan thân thần cùng với hai con là Tôn Thất Đạm và Tôn
