Anh cử Sắc giọng mỉa mai:
- Hậu thế sẽ phán xét. Dầu cho có những kẻ xuyên tạc, xuyên tạc bằng
miệng, bằng giấy bút, viết hàng chồng sách, đục xóa hàng trăm bia... Lịch
sử rất công bằng. Các con nhớ cho là, ông Hoàng Cao Khải, hiện là quận
công phụ chánh đại thần vốn là một chàng cử nhân, không bán được chữ
kiếm ăn ở quê nhà phải xiêu cư ra Bắc Kỳ, lần mò được một chức quan
nhỏ. Muốn làm quan to ông ta phải bán mình cho quỷ trắng, đàn áp dã man
cuộc kháng chiến của nhân dân miền Hưng Yên, Hải Dương và quanh vùng
đó do quan Tán Thuật lãnh đạo.
Anh cử Sắc thở dài nói tiếp:
- Ở quê ta, các con thường nghe kể về bao nhiêu cuộc nổi dậy hưởng ứng
Chiếu Cần Vương. Ở làng Chùa, làng Sen ta có quân của quan Bang Mậu
(Vương Thúc Mậu) gọi là Chung Nghĩa binh. Bà ngoại và mẹ của các con
đã từng gánh gạo; gánh những gánh cơm nắm đi tiếp tế cho các quan Đình,
quan Đề, quan Nghè. Có tiếng hơn cả là quân khởi nghĩa của quan Đình
(Phan Đình Phùng). Chính quan Đình là người đã bị quan thân thần bắt
giam tại triều, lý do cha đã kể hôm trước. Nhưng việc phò vua cứu nước là
nghĩa cả, phải gác oán thù riêng cho nên quan Đinh đã phất cờ khởi nghĩa
theo Chiếu Cần Vương chống giặc đến hơi thở cuối cùng. Ở ngoài Diễn
Châu, quan Nghè Nguyễn Xuân Ôn lập căn cứ chống giặc Tây, dân cả vùng
Diễn Châu, Yên Thành, Quỳnh Lưu đều theo quân Nghè Ôn đánh giặc cứu
nước. Ngoài Thanh Hóa tả quân đô thống Trần Xuân Soạn cùng với các
ông Tống Duy Tân, Đinh Công Tráng, Phạm Bành lập chiến khu kiên cố
Ba Đình đánh Tây dương, bọn giặc còn khiếp vía hơn cả chiến khu Bãi Sậy,
chiến khu Vụ Quang...
Anh cử Sắc lại thở dài:
- Nước nhà tuy ở vận mạt chứ anh hùng cứu nước tài giỏi đâu có hiếm?
Rốt cuộc, các anh tài bị chúng giết dần giết mòn. Những cuộc khởi nghĩa
quân sĩ hao mòn, dân đói kiệt quệ và bị giặc bao vây, khi có tiếp tế được thì
cũng tàn lụi dần. Vua bá thiên khắp rừng sâu, núi cao mà vẫn không yên.
Bọn sứ Pháp vẫn tiếp tục tìm cách liên lạc để mua chuộc Đức Vua đều vô
