người ta có thể bàn tán về anh, về tính nết của anh, đến những lời họ chê
bai nào anh kém cỏi, không biết thích ứng với người đời, nào anh cố ý
không biết đến những quy tắc xã giao, nào quần áo anh vận sờn rách,
không lịch sự đã khiến cho giới họa sĩ phải xấu hổ. Bạn đồng nghiệp vui
lòng hay tức giận vì anh, anh không thiết nghĩ đến. Hiến thân cho nghệ
thuật, còn ngoại giả anh coi khinh tất cả. Anh thường lui tới không biết mỏi
các phòng triển lãm mỹ thuật, đứng hàng giờ trước tác phẩm của các nhà
danh họa, cố gắng nắm lấy và theo đuổi nét bút kỳ diệu của họ. Không bao
giờ hoàn thành một công trình mà anh lại không đem nó ra so sánh nhiều
lần với tác phẩm của các bậc thầy, không tìm ở trong tác phẩm của họ một
lời khuyên bảo thầm lặng mà hùng hồn. Anh không tham dự những cuộc
mạn đàm ồn ào, không tranh luận; anh không bênh vực mà cũng không
công kích phái nghiêm cách. Cái gì anh cũng đánh giá đúng mức, chỉ rút ra
từ đó cái đẹp nhất, và cuối cùng, anh chỉ tôn Raphael, Raphael tuyệt diệu,
làm thầy. Về điểm này, anh cũng giống như một nhà thơ vĩ đại nọ, sau khi
đã đọc rất nhiều tác phẩm đầy sức hấp dẫn, có nhiều vẻ đẹp cao cả, cuối
cùng chỉ giữ lại có mỗi cuốn Iliad của Homer làm sách gối đầu giường, vì
đã phát hiện thấy trong tác phẩm đó tất cả những gì mình có thể ao ước, vì
tất cả mọi sự vật đã được phản ánh trong thiên anh hùng ca hoàn thiện, sâu
sắc và hùng tráng đó. Và chính ở nơi trường học này, anh đã đạt tới những
tư tưởng cao cả, những ý nghĩ đẹp đẽ hùng tráng và có được sức hấp dẫn
của cây bút trác tuyệt.
Khi Chartkov bước vào phòng đã thấy người tụ tập đông nghịt trước bức
tranh. Trong phòng im phăng phắc – một điều hiếm có khi người xem tranh
gặp nhau đông đúc. Chartkov vội vàng làm ra vẻ mặt quan trọng của một
chuyên gia, bước lại gần bức tranh… Nhưng, trời ơi, thật quá sức tưởng
tượng!
Tác phẩm của họa sĩ hiện ra trước mắt Chartkov tuyệt vời, thuần khiết,
không chút gợn; như một nàng dâu mới. Nhũn nhặn, tuyệt diệu, trong trắng
và giản dị như thiên tài, tác phẩm bay bổng trên tất cả, tưởng chừng đây là
những thiên thần kinh ngạc vì thấy bao nhiêu cặp mắt đổ dồn vào nhìn
