không có tài năng; ở đây không phải là không có một cái gì, ta có thể thấy
rõ là anh ta cũng muốn biểu hiện một cái gì đấy, nhưng nếu để tâm tìm cái
chủ yếu thì…” Và sau đó là thêm mấy lời khen ngợi mà bất kỳ một Họa sĩ
nào nghe cũng thấy khó chịu. Chartkov chuẩn bị phát biểu cái kiểu như
vậy, nhưng anh ta nói không nên tiếng, chỉ thấy nước mắt trào ra cùng với
những tiếng nấc nghẹn ngào; anh ta bỏ chạy ra khỏi phòng như một người
mất trí.
Chartkov đứng sững một lúc giữa căn phòng họa lộng lẫy của mình. Tất
cả những gì trước kia là cuộc sống, cuộc đời của anh ta trong khoảnh khắc
chợt tỉnh dậy, tuổi trẻ trở lại như những tia lửa tài năng đã tắt ngấm của anh
ta nay chợt bùng cháy trở lại. Mảnh vải bưng kín mắt nay bỗng rơi xuống.
Trời ơi! Anh ta đã làm gì với những năm tháng đẹp đẽ nhất của đời mình,
làm sao anh ta lại đã có thể tiêu diệt, dập tắt những tia lửa có thể đã bùng
cháy, ngọn lửa mà lẽ ra cũng đẹp đẽ, hùng vĩ, và có lẽ cũng khiến được
những giọt lệ kinh ngạc và biết ơn ứa ra trong các khóe mắt? Đã giết chết
hết tất cả những cái đó, giết chết một cách phũ phàng, không chút tiếc
thương! Dường như tất cả những cố gắng xưa kia của họa sĩ, tất cả mối
hăm hở trước kia, đã sống lại trong anh ta vào đúng cái giây phút này.
Chartkov cầm lấy bút đến gần giá vẽ, tâm trí căng thẳng làm mồ hôi chảy
ròng ròng trên mặt; anh ta chỉ có mỗi một ước vọng. Mỗi một ý nghĩ vẫn
thường nung đốt: anh ta muốn vẽ một thiên thần bị sa đọa. Nhưng chao ôi!
Mọi hình thù, dáng điệu, mọi bố cục, tư tưởng, đều khuôn theo một trật tự
đã quy định sẵn, không chút gắn bó với nhau! Cây bút và trí tưởng của anh
ta đã quá quen đóng trong cùng một cái khuôn duy nhất; cái khát vọng hăm
hở bất lực không đủ sức vượt qua khuôn khổ, không bẻ gãy nổi những
xiềng xích mà chính anh ta đã đem trói buộc mình vào; cái khát vọng ấy
hình như ngay từ đầu đã mang trong bản thân nó một cái gì ngụy ảo, sai
lầm. Họa sĩ đã không thèm bước theo những bậc thang dài dặc và đầy gian
khổ của việc tiếp thu dần dần những kiến thức, những quy luật cơ bản đầu
tiên là cơ sở cho mọi cái vĩ đại trong tương lai. Nỗi hờn giận nung nấu
trong lòng, Chartkov sai vứt khỏi xưởng họa tất cả những tác phẩm anh ta
