vẽ gần đây, tất cả những bức tranh thời thượng, tất cả những chân dung sĩ
quan khinh kỵ, mệnh phụ, tư vấn quốc gia. Anh ta đóng cửa ngồi một mình
trong phòng, dặn người nhà cấm cửa, không tiếp ai rồi vùi đầu vào làm
việc. Anh ta miệt mài vẽ, chăm chỉ, kiên nhẫn như một gã thiếu niên, như
một chú học trò. Nhưng tất cả những nét anh ta vẽ lúc này mới bạc bẽo một
cách tàn tệ làm sao! Chốc chốc lại phải ngừng tay vì vấp phải chỗ chưa biết
đến những yếu tố cơ bản đầu tiên; cái tính máy móc đơn giản và vô nghĩa
làm nguội lạnh cảm hứng và chặn đường óc tưởng tượng của anh ta. Bút vẽ
của anh ta cứ bất giác quay về với những hình thức đã nhàm, hai bàn tay cứ
đặt theo như thói cũ, cái đầu không dám có một tư thế mới mẻ, cho đến cả
những nếp áo cũng sực mùi meo mốc, không chịu tuân theo họa sĩ, không
chịu xếp theo một tư thế không quen thuộc. Và điều đó, Chartkov cảm thấy
rõ, rõ lắm, chính anh ta nhìn thấy nó rõ lắm!
“Nhưng có đúng là trước đây có lúc mình đã có tài thực không?– cuối
cùng Chartkov tự hỏi – mình đã lầm chăng?” Anh ta liền muốn xem lại
những tác phẩm mình vẽ trước kia, những tác phẩm vẽ ra hết sức vô tư,
không vì lợi, vẽ ra ở đằng ấy, trong gian gác lụp xụp trên đảo Vasilievsky
vắng vẻ, xa nơi đô hội, xa cảnh giàu sang, xa những thú vui đàng điếm.
Anh ta bước lại gần nhìn kỹ đám tranh cũ và thốt nhiên thấy cả quãng đời
thanh bạch nghèo nàn xưa kia lại hiện lên trong ký ức.
“Đúng, vẻ tuyệt vọng, – Chartkov thốt lên nói – trước kia ta đã có tài
năng. Đâu đâu cũng thấy những vết tích, những dấu hiệu…”
Thốt nhiên, anh ta dừng lại, chân tay run lẩy bẩy, mắt anh ta vừa bắt gặp
một cặp mắt đang nhìn mình trừng trừng, không nhúc nhích. Đó là bức
chân dung kỳ lạ trước kia anh ta đã mua ở chợ Shchukin. Bao nhiêu năm
nay, bức chân dung nọ bị bỏ lấp dưới đống tranh và Chartkov đã quên bẵng
nó đi. Bây giờ, sau khi tất cả các tranh vẽ thời thượng đã được mang đi chỗ
khác, nó lại hiện ra và, dường như hữu ý, nó hiện ra cùng một lúc với
những tác phẩm thời niên thiếu của họa sĩ. Chartkov nhớ lại tất cả cái lịch
sử kỳ dị của bức chân dung; anh ta nhớ ra rằng chính nó đã là nguyên nhân
khiến cho anh ta thay đổi, số tiền vớ được một cách kỳ lạ nọ đã làm nảy
