sau đó ngoái lại hồi lâu nhìn theo cái bóng dáng cao lênh khênh ấy khuất
dần ở phía xa. Riêng một cái dung mạo của hắn cũng đã có cái gì phi
thường khiến ai nấy, dù muốn hay không đều phải thấy ở nơi hắn có một
cái gì siêu nhiên. Những nét mặt mạnh mẽ, khắc quá sâu chưa từng thấy ở
con người bình thường cái hơi nóng ở nước da màu đồng đỏ, đôi lông mày
rậm lạ thường, đôi mắt khủng khiếp không sao chịu nổi, ngay cả những nếp
gấp rất rộng của chiếc áo Á đông hắn mặc – tất cả đều như để lộ những
khát vọng đang âm ỉ trong cái cơ thể ấy và so với nó tất cả những khát vọng
của người thường đều mờ nhạt, vô nghĩa.
Mỗi lần gặp hắn, cha tôi đều đứng sựng ra, và không sao nén nổi kinh
ngạc, ngồi thốt lên: “Một con quỷ, đích thân con quỷ!”
Nhưng tôi cần phải giới thiệu ngay cha tôi với các ngài, vì xin nói thực
chính người mới là vai chính trong câu chuyện này. Cha tôi là một người
lỗi lạc về nhiều phương diện: một nghệ sĩ hiếm có, một trong những con
người kiệt xuất chỉ có nước Nga mới có thể sản sinh ra được, một hoạ sĩ tự
học, một người, chỉ tự đáy tâm hồn mình, chẳng học trường nào, chẳng có
thầy nào dạy, đã biết tìm thấy những quy tắc và những luật lệ, chỉ say sưa
với khát vọng nâng cao tài nghệ của mình và đi theo con đường chỉ do tâm
hồn mình vạch ra, vì những lý do gì, có lẽ chính bản thân người cũng
không biết rõ: một trong những tài năng kiệt xuất tự nhiên mà những người
đương thời gọi một cách miệt thị là “dốt nát”, những tài năng mà lời nhạo
báng cũng như những thất bại ê chề không những không hề làm nguội lạnh,
mà còn tôi luyện thêm cho nó nhiệt tình và sức mạnh mới, vì trong tâm
hồn, họ đã vượt rất xa những tác phẩm đã khiến người ta gắn cho họ hai
chữ “dốt nát”. Cái bản năng cao thượng bên trong đã cho cha tôi linh cảm
thấy trước là trong mỗi sự vật đều có tư tưởng: ông đã tự mình thấu hiểu
được ý nghĩa chân chính của danh từ “hội hoạ lịch sử”; ông đã thấu hiểu
được tại sao chỉ một cái đầu nhỏ, một bức chân dung bình thường do
Raphael, Leonardo da Vinci, Titian, Correge vẽ, lại có thể coi như một tác
phẩm hội hoạ lịch sử, và tại sao một bức tranh to tướng có nội dung lịch sử
có thể chỉ là một tableau de genre
, bất chấp mọi tham vọng về tranh lịch
