Khi nghiên cứu những bức bích họa trong Thánh đường Vatican, anh trò
chuyện với các Giáo sĩ tùy tùng của Giáo hoàng và được biết là chính Đức
Giáo hoàng cũng quan tâm sâu sắc đến vấn đề tự do và những quyền con
người, đã dùng ảnh hưởng của mình để giúp dân chúng ý thức được giá trị
của bản thân họ.
Franxitxcô nhận thấy Tòa án Giáo hội đã bị hủy bỏ ở khắp nơi, trừ Tây
Ban Nha và một số nước ở Lục địa mới
, ở đó tín đồ vẫn còn nằm dưới
ách thống trị hà khắc của nó. Giáo hoàng và các vị Giáo chủ áo đỏ thừa biết
đàn áp, khủng bố sẽ dẫn đến bất bình và chống đối. Họ cho rằng vai trò của
Nhà thờ, trái lại, là phải ủng hộ kẻ yếu chống lại chuyên chế. Theo
Franxitxcô đám dân thường nước Anh từ lâu đã được hưởng ân huệ của Tự
do, và tướng Bônapactơ, vị Tổng tài đứng đầu cơ quan chấp chính nước
Pháp là một lãnh tụ sáng suốt nhất Châu Âu, xóa bỏ mọi đặc quyền đẳng
cấp, công bố một pháp chế mới trong tất cả những lãnh thổ do quân đội của
ông ta chiếm đóng.
Triết lý sống của Franxitxcô, cho đến bây giờ vẫn bị che phủ bởi bao
nhiêu tình cảm rối rắm đã dần dần được sáng tỏ. Anh không chỉ là một
nghệ sĩ thời đại, mà còn là một họa sĩ Tây Ban Nha mong muốn được thể
hiện những đồng bào Tây Ban Nha của mình. Tuy sống trong cảnh lưu
vong nhưng anh vẫn gắn bó chặt chẽ với Tổ quốc, với đồng bào. Như người
lùi lại mấy bước để ngắm bức tranh mình vừa thể hiện, Gôya cũng lùi lại
ngắm Tổ quốc đang thối ruỗng trong dốt nát và nghèo đói. Với niềm tự hào
và lòng yêu mến đất nước, anh chịu đau đớn chờ đến lúc được đem khả
năng ra phục vụ nó. Nhiều lúc bị dằn vặt đau khổ, đến mức anh tuyệt vọng
xác định là những năng khiếu, công phu rèn luyện của anh sẽ trở thành vô
nghĩa nếu nó không được đem ra phục vụ đất nước. Những ưu tư dằn vặt ấy
càng làm anh thêm căm thù sâu sắc Đông Manuen đê Gôđoa và những bọn
quí tộc Tây Ban Nha đang nắm giữ vận mệnh Tổ quốc anh, kìm hãm nó
trong tối tăm của ngu dốt và nghèo khổ.
Nhưng anh cũng đã hiểu rằng, thật là ngờ nghệch khi muốn bẻ gãy xiềng
xích ấy bằng cách chống đối trực tiếp bọn người có quyền lực, hành động
