miếng ăn, trong sự áp chế lẫn nhau… Và hoàn toàn dưới chế độ tôn ti từ đời
hồng hoang thái cổ.
Chế đệ tôn-ti ấy có một cái đặc điểm – mà cái điểm ấy chính nó lại kết
án một cách quyết liệt cái chế độ sinh ra nó – không còn phương nào chữa
được. Đặc điểm ấy là gì ? Là, bao giờ cũng như bao giờ, trong hương đảng,
lợi về phần đàn anh hưởng mà thiệt về phần đàn em chịu.
Tục ngữ ta có câu : « ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau ». Câu ấy có thể
cho là tả được một cách mạnh và ngắn, tâm thuật của kẻ cầm đầu ở trong
làng.
Lúc nào có miếng ăn, hay có bổng lểnh, là lúc bọn kỳ hào trở nên đố
hào. Lúc đó, ta được thưởng thức hết cả vẻ nên thơ của tinh thần tôn thượng,
lúc đó ta mới rõ cái địa vị tối quan trọng của miếng thịt ở giữa làng. Ai là
người ngồi chiếu cao mới được miếng ngon, mà ngồi chiếu càng cao, miếng
ăn lại càng ngon. Miếng thịt phần biếu ấy, vốn là một cái lệ từ đời nhà Chu ở
bên Tàu lạc sang đất Annam. Phàm con sinh tế thần rồi, tể tác ra ẩm nhẩm,
còn để ra một phần nhỏ biếu các người chức sắc trong cái xã hội nhỏ ấy. Xét
bản ý lúc đặt lễ, tựa hỗ cũng có chút ý nghĩa : là tuy miếng thịt không là bao,
nhưng vì là dư huệ của thần, nên chỉ người có danh vị trong xã hội mới được
hưởng. Song miếng thịt lấy nghĩa gì cũng vẫn là miếng ăn. Bấy lâu xã hội
đem miếng ăn làm giải vinh dự cho người đời, cho nên bây giờ người đời
nhiễm cái thói tham ăn, tranh ăn là lẽ tự nhiên lắm rồi. Miếng ăn, vì thế, ở
các làng, là trọng : nhất là cái « thủ » rồi đến « khoanh bí », rồi đến cái
« mầm », đến « chân giò », lại đến cả cái « ba ba khấu đuôi » nữa, tùy theo
từng ngôi thứ trong làng mà chiếu phần thơm tho. Nếu có kẻ đối thủ, thì
phải tranh mà cướp lấy, dẫu sát hại nhau cũng không từ. Thậm chí có khi vì
tranh nhau một cái thỏ bò, thỏ trâu mà đến nỗi chết quá mười nhân mạng.
Nhưng tranh nhau, sát hại nhau thì cũng chỉ quanh quẩn bọn đàn anh với
nhau. Bọn đàn em nghèo khổ, cơ cực bao giờ cũng bị thiệt, vì bao giờ có
phần đến tay cũng chỉ là miếng thịt không đáng kể, không thể nuốt được.
Bọn đàn anh, trong các việc hương ẩm, khao vọng hay cai đám, chiếm
lấy miếng ăn đã đành, về những việc khác họ cũng quen mui áp dụng cái ý
