thuế thì chỉ riêng có điền thổ. Đó là không kể tiền xe pháo của ông lý và
những thứ tiền khác không kể xiết.
Vậy mà, những năm được mùa thì đổ đồng mỗi mẫu được độ năm, sáu
tạ thóc nghĩa là được ước chừng hai chục bạc. Trong số hai chục đó, thì
phân nửa đã dùng vào công cầy bừa, cấy hái, còn phân nửa là hoa lợi của
người điền chủ. Mỗi chục đổ đồng phải trả thuế 2$00 hay 2$50, thành thử ra
thuế điền thổ cao tới 20 phần trăm hoa lợi của nhà nông.
Một thứ thuế như vậy không thể gọi là nhẹ được. Vì vậy những năm
mất mùa, những tiểu điền chủ – số đông nông dân – đều phải đem cầm bán
ruộng nương đi bằng một giá rất rẻ. Kết quả : những nhà giàu cho vay nặng
lãi dần dà thu hết đất cát trong làng, khiến dân quê hầu hết trở nên đầy tớ họ,
nghĩa là làm nô lệ cho họ.
Vậy muốn chống lại cái kết quả chán nản đó, nhà đương cuộc cần phải
để ý bênh vực cho những tiểu điền chủ, giảm thuế cho họ những năm mất
mùa, cho họ quyền lập nghiệp đoàn để bên vực lẫn nhau, và nhất là tổ chức
cách thu thuế một cách hoàn toàn hơn.
IV. TỰ DO UỐNG RƯỢU
VẤN ĐỀ rượu đã nhiều lần làm sôi nổi dư luận. Một vấn đề có quan hệ
mật thiết với dân quê, một vấn đề phức tạp có thể gây nên được những cuộc
bút chiến mực chảy không bao giờ hết. Người ta có thể đứng về phương
diện luân lý mà buộc tội cái nạn uống rượu, mà mong một ngày kia, không
còn ai say nữa. Lẽ tất nhiên lúc đó, nhà nước cũng không mong gì lấy thuế
rượu.
Nhưng đợi đến ngày lý tưởng ấy, ta cần phải nhìn rõ đến thực tế.
Không phải bây giờ dân quê mới uống rượu. Các thú thi tửu đã có từ đời
nào… Rượu, cũng như nhiều thứ thuốc độc khác, có thể làm cho người ta
phấn khởi hay bâng khuâng, mơ màng.
Lúc nước Pháp sang đất Đông dương, ở các tỉnh ngoài Bắc đã có tới
ngoài bốn trăm nhà nấu rượu chính thức trả mỗi năm 14, 15 ngàn quan tiền
