Vậy, về việc học, nhà nước không những cần mở mang các trường
công, mà còn cần phải phế bỏ đạo chỉ dụ Merlin, để cho dân Annam được
như ngày xưa, tự do dạy dỗ nhau khắp mọi nơi.
Ngoài ra, ta lại còn cần phải tìm phương pháp giáo dục quần chúng
nữa. Ông Moutet gần đây có tuyên bố với ông La Phương, biên tập báo
L'oeuvre, rằng chính phủ có lẽ sẽ dùng máy truyền thanh để diễn thuyết cho
dân quê về những điều cần cho việc nông trang. Ta cũng nên mừng rằng
chính phủ bình dân đã để ý đến việc giáo dục dân quê như vậy. Và nhân tiện
ta nên mong rằng chính phủ sẽ nghiên cứu đến mọi phương pháp cần cho
việc ấy.
Ông Pagès, thống đốc miền Nam, năm ngoái đã có một sáng kiến : lập
thư viện trên xe hơi để đưa đi mọi nơi. Một sáng kiến nên theo. Nhưng lập
thư viện bình dân lại nêu lên một vấn đề : vấn đề dịch những thứ sách về
khoa học thường thức cần dùng hằng ngày cho dân quê. Hiện giờ, nhà nước
cũng vẫn có cơ quan truyền bá tư tưởng, nhưng chỉ chuyên chú về phương
diện luân lý, văn chương, nên những sách xuất bản bán rất rẻ mà không
chạy. Tưởng cơ quan ấy cần phải đổi phương hướng mới có hiệu quả được.
Không những dịch sách là một việc tối cần, khuyến khích các nhà văn, các
nhà xuất bản cũng là một việc rất nên làm vì những sách xuất bản sẽ là nền
tảng của học vấn ở xứ này.
Dùng sách đã vậy, ta lại còn có thể dùng lời nói để giáo dục dân quê
nữa. Các hội Trí-tri các trường tư có thể lập những lớp học ban chiều ở các
làng, hoặc tổ chức những cuộc nói chuyện có ích cho dân trí : nhà nước cần
phải khuyến khích họ, tưởng lệ họ trong công cuộc đó. Thanh niên nơi thôn
dã có tổ chức thành từng đoàn, từng hội để mưu việc mở mang trí thức.
Cách đây mười năm, ông Monet có lập ở Hanoi một hội cho thanh niên học
sinh, xong vì người ta ngờ vực – cái lòng ngờ vực lưu hại rất nhiều ở xứ này
– nên công việc nửa chừng bỏ dở. Ta có thể theo cái khuôn mẫu ấy mà lập
hội được.
Nhưng kiến hiệu hơn hết, là thực hành được ý kiến của ông Đào-văn-
Thiết : lập tự lực học đoàn. Tự lực học đoàn là một phương pháp nhiệm mầu
