mà chẳng thấy ai từ chối! Nâng đỡ họ trên một đường lối
như vậy sẽ là nguy hiểm, bởi vì họ sẽ trở thành những kẻ phiến
loạn thực sự, chứ không phải những kẻ tuẫn tiết vì đạo.
Sự đánh giá tình hình trên đây của tôi, thưa Bộ trưởng, đã được
căn cứ trên những nhận xét dưới đây:
Cuộc chiến tranh Nam kỳ, không ai có thể phủ nhận được
rằng nó đã được gây ra do những yêu sách của các giáo sĩ Tây
Ban Nha và Pháp phàn nàn kêu ca trước những sự khủng bố
bất công của triều đình Huế, mà đối tượng chính là họ.
Thực ra, cách tổ chức và trạng thái tinh thần của các vị giáo sĩ
đó như sau:
Đất Nam kỳ được chia thành nhiều địa phận, mỗi địa phận do
một Giám mục lãnh đạo. Tất cả các Giám mục đó có thể chịu,
đây là điều mà tôi không được biết, sự lãnh đạo chung của
trung tâm truyền giáo tại châu Âu. Nhưng mỗi Giám mục
trong địa phận mình hầu như muốn làm gì tùy ý, và rất đối
kỵ không muốn cho một Giám mục địa phận láng giềng can
thiệp, dù trong một việc nhỏ nhoi không đáng kể, vào nội bộ, cái
địa phận mênh mông mà họ coi như mình có trách nhiệm phải
cai trị về mặt tinh thần. Tất cả đều ôm ấp ước mơ sẽ trở lại
thời kỳ mà Giám mục Adran thật sự làm vua đất Nam kỳ, thời
kỳ mà bất cứ việc gì nhất nhất đều phải thi hành theo lời
khuyên nhủ hoặc sự cho phép của ông ta.
Để đạt được mục đích ấy, họ đã dùng những biện pháp sau
đây:
Trong bọn họ, người nào cũng thấy các ông vua kế ngôi vua
Gia Long không tuân theo đúng nguyện vọng của họ, nên họ đã
phản đối tính chất chính thống của các vua trên và tìm cách
