“Đức vua Việt Nam cam đoan, đáp lại những nhượng bộ của
Hoàng đế Pháp và tri ân về sự bảo hộ của Người, sẽ trả cho
Người số tiền cống nạp ba triệu francs cho mỗi năm tiếp
theo, ngoài số tiền bồi thường đã quy định trong Hiệp ước
Sài Gòn.”
Như chúng ta đã thấy, Aubaret đã có thể tự mình chứng kiến và
trình bày với chánh phủ Pháp về tình trạng quá nghèo của Việt Nam.
Ông thừa nhận tình trạng đó là do chiến tranh và loạn lạc sau đó gây
ra. Trong công hàm ngày 18/6/1864, ông đã nêu rõ:
“… Những khó khăn hiển hiện trước mắt và có thể sau này
khiến chánh phủ Việt Nam, dù chấp nhận hết tất cả các
điều khoản của hiệp ước đi chăng nữa, cũng vẫn trở thành một
con nợ tồi tệ nhất và cũng vô phương chi trả nhất, trong các
con nợ”
.
Muốn tôn trọng chữ ký của các đại sứ toàn quyền, ngay từ hôm
sau, Tự Đức, một lần nữa lại cho gọi Aubaret tới hội kiến riêng với
nhà vua. Trong hai giờ liền, cuộc trò chuyện được tập trung vào
điều khoản XIX về vấn đề cống nộp thường niên. Một mặt, nó
nhắc lại quá nhiều cái địa vị chư hầu, trước đây của Việt Nam đối
với Trung Quốc; mặt khác, một lần nữa Tự Đức nhấn mạnh đến
sự nghèo khổ cùng cực của đất nước mình và sự bất lực của nó trong
việc thanh toán.
Ông đại diện toàn quyền Pháp chỉ biết lưu ý nhà vua rằng
điều khoản này là một trong những điều khoản mà ông ta không có
quyền thảo luận. Tự Đức bèn yêu cầu ông đệ trình lên chánh phủ
Pháp xét, bằng cách báo cáo rõ ràng về tình trạng bi đát hiện nay
của Việt Nam.
