nồng nàn, sống giữa lòng nhân dân đã khước từ không ra làm
quan, để lãnh đạo các cuộc khởi nghĩa chống lại nhà vua và triều
đình
. Đảng “Văn Thân” thành lập tại Nghệ An từ tháng 3/1874,
dưới sự lãnh đạo của Trần Tấn và Đặng Như Mai tập hợp được ba
nghìn sĩ phu, cầm vũ khí đứng lên chống lại triều đình Huế. Họ
phản đối Hiệp ước 1874 và hoạt động của họ là cùng một lúc chống
lại những “người phương Tây”, và “tà đạo”. Họ chiếm được Hà Tĩnh
nhưng bị tiêu diệt sau một cuộc đàn áp đẫm máu do Nguyễn Văn
Tường chỉ huy.
Tháng 7/1874 lại bùng nổ một cuộc nổi dậy của “tay chân nhà Lê”
tại tỉnh Hải Dương. Chính Tôn Thất Thuyết đã đưa quân ra đàn áp
cuộc nổi dậy này và phá tan những cuộc nổi dậy ở Cổ Loa và Sơn Tây.
Cũng trong thời kỳ này, quân Cờ vàng, lâu nay đóng ở Tuyên
Quang, bây giờ về đóng ở Vĩnh Tường; chúng tiếp tục cướp bóc dân
chúng và quấy nhiễu gây lộn xộn nhiều vùng. Quân đội Việt Nam,
do Tôn Thất Thuyết chỉ huy, năm 1875 đánh một trận quyết định
vào bọn phiến loạn bắt được tướng của chúng là Hoàng Sùng Anh.
Toán cướp ấy phân tán đi. Dần dần miền thượng lưu Bắc kỳ
thoát khỏi sự quấy nhiễu của bọn cướp, yên ổn trở lại.
Nhưng năm 1878, bọn cướp người Tàu, dưới sự chỉ huy của Lý
Dương Tài, lại cướp phá vùng Lạng Sơn. Tướng của chúng là một
người Tàu gốc Việt, tự xưng là con cháu dòng họ nhà Lý (chứ không
phải nhà Lê). Nhờ có một gia tài đồ sộ, Lý Dương Tài có dưới
quyềnanh ta một đạo quân phục vụ cho Hoàng đế Trung Quốc mà
trước kia anh ta chỉ huy, lại thêm những đảng cướp cho nên đạo quân
của anh ta, theo như người ta nói, lên tới 100.000 người đóng dọc
đường biên giới Bắc kỳ.
Để tiêu diệt bọn này, nhà đương cục Huế không xin viện trợ của
Pháp như hiệp ước đã quy định. Và chắc chắn không phải vì nước
