những điều họ đã giúp ông. Hoàng tử Cảnh, là người thấm nhuần
tư tưởng tình cảm thân Pháp và thân đạo, chưa có dịp thuận lợi để bộc
lộ thái độ của mình, bởi ông Hoàng trẻ ấy bị một cơn sốt phát ban
giết chết ngày 10/3/1801, năm 21 tuổi. Ông Hoàng trẻ đã được rửa
tội vào giờ lâm chung. Lạ thay, hai đứa con và vợ của ông lúc đó, bị
đầu độc chết trong những trường hợp mờ ám. Tuy vậy, trong những
năm đầu lên ngôi, Gia Long không giấu giếm sự nghi ngờ của
mình đối với các vị truyền giáo; những người mà ông có cảm tưởng
dường như là “những tên mật thám” phục vụ tham vọng của các nước
châu Âu.
Quả vậy, nước Pháp đâu có lơ là đối với Việt Nam. Ngay 1797, đại
úy thủy quân Larchers có trình lên chánh phủ Đốc Chính một dự án
đặt thương điếm tại Philippines và Việt Nam. Bốn năm sau,
Charpentier de Cossigny, cựu Thống đốc Pondichéry, đã dự thảo
một bản “hồi ký về Nam kỳ”, đề nghị thực hiện tại đây một cuộc
“viễn chinh thương mại”. Ở tài liệu này, người ta còn thấy vị Đệ
nhất Tổng tài (Bonaparte, tức Napoléon I) viết: “Gửi trở lại Bộ Hải
quân, yêu cầu cho tôi biết ý kiến về cuốn ký sự này”.
Sau Hòa ước Amiens 1802, tướng Decaen được phái sang Ấn Độ,
cùng với một bộ tham mưu quan trọng và với sứ mệnh chiếm lại
những thuộc địa của Pháp ở phía đông Hảo Vọng giác (Cap de Bonne
Espérance). Felix Renouard de Sainte-Croix, cựu sĩ quan kỵ binh
cóchân trong cuộc viễn chinh, tháng 11/1808 tại Macao gặp Jean-
MarieDayot, một trong những sĩ quan Pháp đã giúp Nguyễn Phước
Ánh chống với quân Tây Sơn; Sainte-Croix có nhận của Dayot một
cuốn “ký sự hàng hải và những bản đồ sông ngòi về Việt Nam”.
Khi trở về Pháp, Félix Renouard de Sainte-Croix được Champany,
Bộ trưởng Ngoại giao, tiếp đón. Champany đã báo cáo lại với
Napoléon về cuộc viếng thăm này. Nhưng Hoàng đế lúc này đang
