Trong một công hàm gửi từ Hà Nội, ngày 14/11/1885 cho
Freycinet, Bộ trưởng Ngoại giao, Bourcier Saint-Chaffray, trưởng phái
đoàn Pháp tại tiểu ban Pháp - Trung phân định các đường biên giới
Bắc kỳ, có viết như sau khi nói đến tướng De Courcy:
“…Ở đây, người ta lên án ông ta nhiều việc, nào là ông ta chỉ là
một trong những tên lính vô tư và hoàn toàn chẳng hiểu bất cứ
một cái gì không phải là nghề nghiệp lính của ông ta; nào đối
với ông ta thì ngay cả Tổ quốc cũng chẳng là cái gì ngoài quân
đội ra; nào ông ta chỉ hiểu Bắc kỳ như một mảnh đất phong
độc chiếm của ngành quân sự, một Algérie thứ hai mà ở đó bản
thân ông ta cùng các sĩ quan ‘sủng ái’ của ông ta, có thể tìm
thấy danh vọng và lợi quyền, dù chỉ bằng cách tiết kiệm
hằng năm những số tiền to lớn do cắt giảm chính tiền
lương của họ. Nhiều người khác thì phê phán ông ta có tính
nóng nảy, tàn nhẫn, độc đoán, theo kiểu những tên bạo chúa, dễ
rơi vào trạng thái điên khùng, một ông già đồng bóng và trên
hết, là sợ ánh sáng có thể đôi khi rọi vào mỗi một hành vi nhỏ
của mình; một số người khác nữa thì lên án ông ta đã làm cho
mọi sự vật xung quanh trở thành bất động, bằng cách đưa
mọi sự về cho bản thân mình, luôn luôn múa may quay cuồng
giữa sự bất động xung quanh ấy và tin rằng mọi sự chạy
đều, rất tốt, bởi vì ông ta luôn luôn qua lại, ngược xuôi
”.
Paris ra lệnh cho De Courcy không được khởi hành bất cứ một
việc gì có chút quy mô, trước khi chiến dịch bầu cử kết thúc; lệnh
ấy, vô tình đã để cho Hàm Nghi và Tôn Thất Thuyết có một thời
gian nghỉ ngơi. Từ Tân Sở, thủ đô kháng chiến mà nhà vua đang ẩn
náu cùng với một nhóm sĩ phu yêu nước kiên cường, Hàm Nghi phát
đi trong nhân dân, lúc này đang hết sức hoang mang, những lời kêu
gọi hùng hồn, “với người giàu thì yêu cầu góp tiền góp của, với
người có thân thế thì yêu cầu góp sức mạnh và sự hùng cường của
