một ông vua nữa do các nhà chức trách Pháp áp đặt, theo âm
mưu xếp đặt của chính các hội truyền giáo Gesta Dei per
Francos (nguyên văn tiếng Latinh có nghĩa là: “Việc Chúa làm
qua tay người Pháp”.)
Chẳng được bao lâu nếu như La Mã tin (hoặc vờ tin) qua lời
trung gian của các Tổng Giám mục Bordeaux và Rouen rằng
sự hiện diện của Pháp tại Đông Dương sẽ bảo đảm cho sự thắng
lợi của đức tin, nếu như chủ nghĩa đế quốc Pháp lấy làm hài
lòng về sự đóng góp có tính chất quyết định của giáo dân
Việt Nam vào công cuộc chinh phục, thì trong thực tế mối
quan hệ giữa hai bên đã diễn biến nhanh chóng khi cái giờ tổ
chức lại những đất đai chinh phục đã điểm. Các hội truyền
giáo chỉ có mục đích duy nhất: tạo ra một dân tộc Việt Nam
theo đạo Gia-tô. Phương tiện căn bản nhất đối với họ là sự
thiết lập tại Việt Nam một nền cai trị vừa Pháp vừa bản xứ,
chẳng những Công giáo mà còn là hoàn toàn tận tụy với sự
truyền bá đức tin. Chủ nghĩa đế quốc Pháp lại có những
mối lo khác. Họ chẳng cần gì cái chuyện dân Việt Nam là
Công giáo hay không Công giáo, miễn là nó chịu sống yên
lặng mà thôi.
Sự hiện diện của Pháp khuyến khích La Mã và các hội truyền
giáo, nhất là ‘Hội truyền giáo nước ngoài’, mà chỗ đứng ở
Việt Nam sẽ luôn luôn vững vàng hơn cả và số giáo sĩ ngày
nay chiếm 80% tất cả các giáo sĩ có mặt ở Việt Nam – thử làm
lại cái điều mà họ đã không làm được năm 1787 với Gia Long:
đưa Việt Nam trở lại đạo Gia-tô từ trên xuống, bằng cách làm
cho nhà vua theo đạo trước, rồi nhà vua sẽ áp đặt tính ngưỡng
mới của mình cho các sĩ phu và qua các sĩ phu đến tận nhân
dân.
