đảm bảo yên tĩnh để khai thác các tài nguyên phong phú của
đất nước bằng cách hợp tác với các tầng lớp tư sản và tiểu tư
sản dân tộc, các quan lại và các sĩ phu rất dễ nhận ra ở chỗ họ
thường để râu cằm, bộ râu cằm ấy không lấy gì làm dày
cho lắm dưới khí hậu nước này. Những tầng lớp ấy lâu nay,
nói chung, đều thù địch với những cuộc chinh phục của ngoại
bang; một chính sách hợp tác sẽ đặc biệt làm cho họ mềm dẻo
hơn. Nói thực ra, là những người yêu nước sẽ loại trừ dần dần.
Các hội truyền giáo thì coi họ như vật chướng ngại lớn nhất
cho công cuộc giảng đạo của mình. Để dẫn chứng, ta hãy nghe
cuộc đối thoại đáng […] ngạc nhiên mà toàn quyền De
Lanessan kể lại sau đây. Năm 1887, ông đến thăm chính thức
người chỉ huy các Hội truyền giáo tại Đông Bắc Việt Nam,
Giám mục Puginier.
Vì ông ta [Giám mục Puginier] luôn luôn trở lại vấn đề các sĩ
phu, De Lanessan viết, tôi nghĩ mình được phép hỏi: ‘Theo ý
ông thì nước Pháp phải đối xử với tầng lớp sĩ phu như thế
nào?’. Câu trả lời của ông ta rất rõ ràng và ngắn gọn: ‘Phải
thủ tiêu họ đi!’ Ông ta đáp kèm theo với một điệu bộ làm cho câu
trả lời ấy càng thêm cụ thể hơn.
‘Vì sao?’ Vị toàn quyền hỏi. ‘Vì các sĩ phu có ảnh hưởng rất
lớn’ vị Giám mục đáp. ‘Một uy tín rất lớn; họ được kính trọng
mỗi khi họ ra làm quan, cho nên cần thiết phải thủ tiêu họ đi.
Chừng nào tầng lớp sĩ phu còn thì chúng ta còn phải lo sợ tất
cả bởi vì với lòng yêu nước nồng nàn, họ không thể nào chấp
nhận nền đô hộ của chúng ta. Còn điều nữa là chẳng một ai
trong họ chịu theo đạo Kitô cả”.
Chữ Quốc ngữ cách ly người Công giáo: ‘Một chiến thuật khác
hiệu nghiệm hơn, bởi vì nó được chế độ địa chấp nhận ngay
