Nhưng, triết học nói về những đề tài tôn giáo và triết học không giống như
các vị. Các vị nói về đề tài ấy mà không hề nghiên cứu chúng; triết học nói về
chúng sau khi đã nghiên cứu chúng; các vị hướng về tình cảm, triết học hướng về
lý trí; các vị nguyền rủa, than vãn, triết học dạy bảo; các vị hứa hẹn thiên đàng và
toàn bộ thế giới, triết học không hứa hẹn gì cả ngoài chân lý; các vị đòi hỏi tin
tưởng tín ngưỡng của các vị, triết học không đòi hỏi tin tưởng vào các kết luận
của nó, nó đòi hỏi kiểm nghiệm những điều hoài nghi; các vị dọa dẫm, triết học
an ủi. Và, thật thế, triết học biết cuộc sống khá đầy đủ để hiểu rằng những kết
luận của nó không bao dung sự khao khát hưởng lạc và lòng vị kỷ - của cả thiên
giới lẫn thế giới trần tục. Nhưng công chúng,
yêu mến chân lý và nhận thức vì bản thân chân lý và nhận thức, sẽ đem sức mạnh
tinh thần và đạo đức của mình đọ được với sức mạnh tinh thần và đạo đức của
những tên bồi bút dốt nát, nô lệ, thiếu nhất quán và vụ lợi.
Đương nhiên, người này hoặc người kia, do trí thông minh và cách tư duy
thấp hèn của mình, có thể giải thích triết học một cách sai lạc, nhưng lẽ nào các
vị, những người theo đạo Tin lành, lại không cho rằng những người theo đạo
Thiên chúa đang giải thích đạo Cơ Đốc một cách sai lạc, lẽ nào các vị lại không
kết tội đạo Cơ Đốc về những thời kỳ nhục nhã của các thế kỷ VIII và IX, về thảm
họa đêm Bác-tô-lô-mê hoặc về tòa án tôn giáo? Có những chứng cớ hiển nhiên
nói lên rằng sự căm thù của khoa thần học Tin lành đối với các triết gia phần lớn
đều xuất phát từ chỗ triết học có thái độ khoan dung đối với mọi tín ngưỡng đặc
thù với tư cách là một tín ngưỡng. Người ta đã chê trách Phoi-ơ-bắc, Stơ-rau-xơ
về chỗ những tác giả này coi những giáo lý của đạo Thiên chúa là những giáo lý
của đạo Cơ Đốc, nhiều hơn là chê trách các tác giả ấy không thừa nhận những
giáo lý của đạo Cơ Đốc là những giáo lý của lý trí.
Nhưng, nếu như có một số người nào đó không thể tiêu hóa được môn triết
học mới nhất và chết vì tình trạng không tiêu hóa được triết học, thì điều này
chẳng có gì để chống lại triết học, cũng giống như những trường hợp nổ nồi hơi,
mà hậu quả là một số hành khách bị bắn lên không trung, cũng không có gì để
chống lại môn cơ học.
Vấn đề có nên thảo luận các công việc tôn giáo và triết học trên báo chí hay
không, vấn đề đó đang bị sự thiếu nội dung tư tưởng riêng của nó gạt bỏ.
