Đốc, mà từ bản tính riêng của nhà nước, từ thực chất riêng của nó, tức là không
phải từ bản tính của xã hội Cơ Đốc giáo, mà từ bản tính của xã hội con người.
Nhà nước Bi-dăng-xơ là một nhà nước tôn giáo thật sự bởi vì giáo lý ở đây
là những vấn đề chính trị, nhưng chính nhà nước Bi-dăng-xơ lại là nhà nước tồi tệ
nhất. Các nhà nước của ancien régime
1*
đã là những nhà nước hết sức Cơ Đốc
giáo, nhưng tuy vậy chúng vẫn là những nhà nước của “ý chí triều đình”.
Có một tình trạng tiến thoái lưỡng nan mà lý trí “lành mạnh” của con người
bất lực không giải quyết được.
Hoặc giả là nhà nước Cơ Đốc giáo phù hợp với khái niệm nhà nước, với tư
cách là việc thực hiện sự tự do hợp lý tính, và khi đó, nhà nước chỉ cần làm một
nhà nước hợp lý cũng đủ trở thành nhà nước Cơ Đốc giáo, khi đó chỉ cần rút nhà
nước ra từ lý trí của những quan hệ con người cũng đủ - việc này do triết học đảm
nhiệm. Hoặc giả nhà nước của sự tự do hợp lý tính không thể được rút ra từ đạo
Cơ Đốc, và khi đó bản thân các vị cũng phải thừa nhận rằng việc rút ra kết luận
đó không nằm trong mục đích của đạo Cơ Đốc; đạo Cơ Đốc không mong muốn
có một nhà nước xấu, nhưng nhà nước nào không phải là sự thực hiện của tự do
hợp lý tính lại là nhà nước xấu.
Các vị có thể giải quyết tình hình tiến thoái lưỡng nan này như thế nào thì
tùy theo ý các vị; nhưng các vị sẽ phải thừa nhận rằng cần xây dựng nhà nước
không phải trên cơ sở tôn giáo, mà trên cơ sở lý trí của tự do. Chỉ có sự ngu dốt
thô bạo nhất mới có thể quả quyết rằng lý luận đó, việc biến khái niệm nhà nước
thành một khái niệm độc lập, là một điều không tưởng nhất thời của các triết gia
mới nhất.
Trong chính trị, triết học cũng làm cái điều mà vật lý học, toán học, y học và
bất kỳ khoa học nào khác đã làm trong lĩnh vực của mình. Bê-cơn Vê-ru-lam đã
gọi khoa vật lý có tính chất thần học là cô gái đồng trinh không sinh con đẻ cái;
ông đã giải phóng khoa vật lý khỏi thần học, và nó đã sinh hoa kết trái. Giống
như các vị không nên hỏi người thầy thuốc rằng ông ta có tin đạo hay không, các
vị cũng không nên hỏi nhà hoạt động chính trị về điều đó. Hầu như cùng một thời
với phát kiến vĩ đại của Cô-péc-ních - tức là phát kiến thái dương hệ chân chính -
luật về sức hút của các nhà nước cũng được phát minh: trọng tâm của nhà nước
đã được tìm ra trong bản thân nhà nước. Một số chính phủ khác nhau ở châu Âu
đã mưu toan - thực ra là còn hời hợt, như điều đó thường xảy ra trong những
