ta khỏ sựgiảdố đ và giả phóng thếgiớ khỏ sựgiảdố đ, rố cuộ, là sựnghiệ cấ thiế
duy nhấ củ chúng ta; nhưng bở vì chúng ta đ tớ việ nhậ thứ đư?c sựgiảdố đ
nhờvào sựphát triể củ triế họ, và bở vì chúng ta tiế hành đ?u tranh trên cơsởkhoa
họ, cho nên đ?i vớ chúng ta, bả chấ củ sựgiảdố đ không đ?n nỗ bí ẩ và khó hiể,
như rõ ràng nó còn thểhiệ ra đ?i vớ Các-lai-lơ Chúng ta cũg quy sựgiảdố này cho
tôn giáo, mà câu nói đ?u tiên là mộ lờ nói dố, - há chẳg phả tôn giáo lạ không bắ
đ?u bằg cách là khi chỉcho chúng ta mộ cái gì đ củ con ngư?i thì lạ coi nó nhưlà
mộ cái gì siêu nhân, thầ thánh, đ sao? Nhưng, bở vì chúng ta biế rằg toàn bộsựnói
dố và sựvô đ?o đ?c đ bắ nguồ từtôn giáo, rằg sựgiảdố củ tôn giáo, thầ họ, là mẫ
gố củ mọ sựnói dố và giảdố khác, cho nên chúng ta có quyề đm cái tên gọ thầ họ
khoác cho tấ cảmọ sựnói dố và giảdố củ thờ đ?i chúng ta, nhưPhoi-ơbắ và B.Bau-
ơlà nhữg ngư?i đ?u tiên đ làm như vậ. Xin ông Các-lai-lơcứđ?c các tác phẩ củ họ
nế ông ta muố biế rằg sựvô đ?o đ?c hiệ đng đ?u đ?c mọ quan hệcủ chúng ta bắ
nguồ từđu.
Theo ông ta, cầ phả sáng lậ mộ tôn giáo mớ, tứ sựsùng bái anh hùng, sựsùng
bái lao đ?ng có tính chấ phiế thầ luậ, dù sao cũg cầ phả chờđ?i sựxuấ hiệ củ mộ
tôn giáo nhưvậ trong tư?ng lai. Nhưg đ là đề hoàn toàn không thểcó đ?ợ; mọ
khảnăg củ tôn giáo đ?u đ cạ rồ; sau đ?o CơĐ?c, sau tôn giáo tuyệ đ?i, tứ tôn giáo
trừ tượg, sau “ôn giáo vớ tính cách là tôn giáo" thì không còn có thểxuấ hiệ bấ
kỳmộ hình thứ tôn giáo nào khác nữ. Chính Các-lai-lơcũg thừ nhậ rằg đ?o Thiên
chúa, đ?o Tin lành hoặ bấ kỳmộ đ?o CơĐ?c nào khác cũg đng đ tớ chỗdiệ vong
mộ cách không gì ngă cả nổ; nế như ông ta biế rõ bả chấ củ đ?o CơĐ?c, thì ông
ta sẽthấ rằg, sau đ?o CơĐ?c, không còn có thểcó bấ kỳmộ tôn giáo nào khác.
Cảphiế thầ luậ cũg không thểxuấ hiệ ! Bả thân phiế thầ luậ cũg là cái sả phẩ củ đ?
o CơĐ?c, chưa tách ra khỏ tiề đ? củ mình, - chí ít, phiế thầ luậ hiệ đ?i củ Xpi-nô-
da, củ Sê-linh, củ Hê-ghen, và cảcủ Các-lai-lơ cũg là như vậ. Phoi-ơbắ lạ giả
thoát cho tôi khỏ phả chứg minh đề đ nữ.
Như đ nói, chúng ta cũg rấ coi trọg việ đ?u tranh chốg lạ tính chấ nghèo nàn,
sựtrốg rỗg nộ tạ, cái chế vềmặ tinh thầ, sựthiế thành thự củ thờ đ?i; chúng ta tiế
hành đ?u tranh sốg mái vớ tấ cảnhữg thứđ, cũg như Các-lai-lơđ đ?u tranh, nhưg
chúng ta có nhiề khảnăg giành thắg lợ hơ là Các-lai-lơ bở vì chúng ta biế rõ
chúng ta muố gì. Chúng ta muố chấ dứ cái chủnghĩ vô thầ mà Các-lai-lơmô tả
chúng ta muố trảvềcho con ngườ cái nộ dung mà tôn giáo đ cư?p mấ củ con
ngườ, - không phả là nộ dung thầ thánh nào đ, mà là nộ dung củ con ngườ, và
