giáo dục thật sự là bắt con người suốt đời nằm trong tã lót, - bởi vì, khi con người
tập đi, con người cũng tập ngã, và chỉ có ngã, con người mới tập đi được. Nhưng,
nếu như tất cả chúng ta đều nằm trong tã lót thì ai sẽ quấn tã lót cho chúng ta?
Nếu như tất cả chúng ta vẫn nằm trong nôi, thì ai sẽ là người đưa nôi cho chúng
ta? Nếu như tất cả chúng ta đều là những người bị tù, thì ai sẽ là người coi tù?
Theo bản tính của nó, con người vốn không hoàn thiện, xét riêng từng người
cũng như xét chung cả đám đông. De principiis non est disputandum
1*
. Hãy cứ
cho là như thế! Nhưng từ đó cần phải rút ra điều gì? Những lập luận của diễn giả
chúng ta là không hoàn thiện; những lập luận của chính phủ là không hoàn thiện,
các hội nghị dân biểu là không hoàn thiện, tự do báo chí là không hoàn thiện, mọi
lĩnh vực tồn tại của con người đều không hoàn thiện. Do đó, nếu dù chỉ một trong
những lĩnh vực đó không được tồn tại do sự thiếu hoàn thiện ấy, thì như vậy là
trong số những lĩnh vực đó, sẽ không một lĩnh vực nào có quyền tồn tại, thành
thử con người nói chung, cũng không có quyền tồn tại.
Nếu giả định sự thiếu hoàn thiện của con người về nguyên tắc, - chúng ta cứ
tạm cho là như thế, - thì đối với tất cả những thiết chế của con người, chúng ta
đều biết trước rằng chúng không hoàn thiện. Bởi vậy, về đề tài này không có gì
đáng bàn luận cả, điều đó không nói lên việc tán thành chúng, cũng không nói lên
việc phản đối chúng, điều đó không phải là tính chất đặc thù của chúng, cũng
không phải là dấu hiệu đặc trưng của chúng.
Vì sao trong tất cả những sự không hoàn thiện đó, tự do báo chí lại cần phải
hoàn thiện? Vì sao hội nghị đẳng cấp không hoàn thiện lại đòi hỏi báo chí hoàn
thiện?
Sự không hoàn thiện cần đến sự giáo dục. Nhưng phải chăng giáo dục không
phải là một công việc của loài người, do đó là một công việc không hoàn thiện?
Phải chăng bản thân sự giáo dục cũng không cần đến sự giáo dục?
Nhưng, nếu thậm chí giả định rằng, tất cả những gì của con người, chỉ do
chỗ nó tồn tại nên đều không hoàn thiện, thì phải chăng từ đó cần phải kết luận
rằng chúng ta cần phải nhập cục tất cả thành một, cần phải tôn trọng tất cả thiện
và ác, thật và dối, với một mức như nhau ? Kết luận duy nhất đúng được rút ra từ
đó là như sau : tựa như khi xem một bức tranh, cần phải
từ bỏ cái vị trí mà từ đó, trên bức tranh chỉ nhìn thấy những chấm lốm đốm chứ
không phải là màu sắc, chỉ nhìn thấy những đường nét lồng vào nhau một cách
