khó khăn, đồng thời chỉ nhận được một phần cỏn con lợi ích do thời kỳ phồn vinh đem lại;
tóm lại, lúc bấy giờ chúng ta cũng sẽ ở vào tình trạng giống như hiện nay. Bấy giờ,- nếu
chúng ta suy luận đến cùng, - sẽ xuất hiện tình trạng ức chế mà các ngành công nghiệp được
bảo hộ nửa vời hiện đang phải chịu; bấy giờ các xí nghiệp lần lượt đóng cửa, còn các xí
nghiệp mới thì không xây dựng được; bấy giờ máy móc của chúng ta trở thành cũ kỹ mà
chúng ta không có khả năng thay thế bằng những máy mới hoàn thiện hơn; bấy giờ đình đốn
biến thành thụt lùi và theo sự phán đoán của ông Li-xtơ thì các ngành công nghiệp sẽ nối
nhau teo lại và rút cục không còn nữa. Nhưng lúc đó chúng ta sẽ có một giai cấp vô sản đông
đảo do công nghiệp đẻ ra, giai cấp này lâm vào tình trạng không có tư liệu sinh hoạt, không
có việc làm, và bấy giờ, thưa quý vị, nó sẽ đòi các giai cấp hữu sản việc làm và bánh mì.
Tình hình đó xảy ra trong trường hợp hạ thấp thuế quan. Bây giờ chúng ta giả định rằng
không hạ thấp thuế quan mà giữ nó ở mức cao cho đến lúc, - do hậu quả của sự cạnh tranh
giữa các chủ xưởng ở nước ta với nhau, - nó mất hết ý nghĩa và có thể hạ thấp. Kết quả là nền
công nghiệp Đức, vừa mới đạt tới chỗ cung cấp đầy đủ cho thị trường trong nước, sẽ ngừng
phát triển. Xí nghiệp mới sẽ không cần nữa vì những xí nghiệp hiện có đã đủ để thoả mãn
nhu cầu của thị trường, còn thị trường mới thì như trên đã nói, chừng nào nền công nghiệp
nói chung còn cần sự bảo hộ của thuế quan thì đừng mơ tưởng đến. Nhưng công nghiệp
không phát triển được thì cùng không thể cải tiến được. Bên trong cũng như bên ngoài công
nghiệp đều diễn ra cảnh đình đốn. Việc
cải tiến máy móc cho công nghiệp cũng không tiến hành được. Máy móc cũ không thể vứt bỏ
còn máy móc mới thì không có xí nghiệp mới để sử dụng. Trong khi các nước khác đang tiến
lên thì sự đình đốn trong công nghiệp nước ta lại biến thành sự thụt lùi. Qua một thời gian
ngắn, nhờ những thành tựu mới, người Anh đã sản xuất hàng hoá rẻ đến mức có thể cạnh
tranh với nền công nghiệp lạc hậu của chúng ta ngay trên thị trường nước ta, bất chấp cả thuế
quan bảo hộ; và vì trong cuộc cạnh tranh cũng như trong tất cả các cuộc đấu tranh khác, kẻ
mạnh nhất sẽ thắng cho nên sự thất bại cuối cùng của chúng ta là điều không còn nghi ngời
gì nữa. Bấy giờ tình hình mà chúng ta đã nói trên kia sẽ tái diễn: giai cấp vô sản được sáng
tạo ra một cách nhân tạo sẽ giành lấy của các giai cấp hữu sản cái mà chúng không thể cho
họ chừng nào chúng còn muốn bám lấy địa vị đặc thù của chúng với tư cách là những người
hữu sản, và bấy giờ cách mạng xã hội sẽ nổ ra.
Cũng còn có một tình hình ít có khả năng nhất là người Đức chúng ta dựa vào thuế quan
bảo hộ để phát triển công nghiệp của chúng ta đến mức không có thuế quan bảo hộ nó cũng
có thể cạnh tranh được với công nghiệp Anh. Giả định tình hình sẽ như vậy thì kết quả sẽ
như thế nào? Chúng ta bắt đầu cạnh tranh với người Anh ở thị trường trung lập nước ngoài
và giữa nền công nghiệp của chúng ta và của Anh sẽ diễn ra cuộc đấu tranh một mất một còn.
Người Anh sẽ dốc toàn lực không cho chúng ta xâm nhập vào những thị trường cho tới nay
còn nằm trong tay họ; họ sẽ phải làm như vậy vì trong trường hợp này nguồn sinh sống của
họ, chỗ hiểm nhất của họ bị đe doạ. Với tất cả mọi thủ đoạn thuộc thẩm quyền họ, với toàn
