Sự phản công học thuật đối với các nội dung kinh tế học tài chính như
trên đã phát xuất từ hai hướng. Rất nhiều nghiên cứu từ các lĩnh vực tâm lý
học, xã hội học và sinh học cho thấy suy cho cùng các nhà đầu tư không
hành động theo lý trí, ít nhất cũng từ quan điểm tối đa hóa thịnh vượng. Từ
lĩnh vực toán học hiện đại, thiên tài Benoît Mandelbrot đã trình bày các hiểu
biết sâu sắc để chứng minh rằng các mức giá cả trong tương lai có phụ thuộc
vào giá trong quá khứ – thị trường có một loại “bộ nhớ” có thể gây ra phản
ứng hoặc phản ứng quá mức theo các cách thức gây đổ vỡ, kéo theo các giai
đoạn phát triển bùng phát và nổ tung.
Daniel Kahneman và cộng sự Amos Tversky đã minh họa trong chuỗi các
thí nghiệm tuy giản đơn nhưng rất thông minh để cho thấy rằng các cá nhân
đều chứa đầy thành kiến không có lý trí. Chủ đề của các thí nghiệm này chú
trọng vào né tránh tổn thất nhiều hơn là thu về lợi ích, mặc dù một nhà kinh
tế học có thể nói rằng hai việc này có giá trị hoàn toàn như nhau. Đặc trưng
này, được gọi là ác cảm với rủi ro, giúp giải thích tại sao các nhà đầu tư sẽ
bán đổ bán tháo chứng khoán trong một cơn hoảng loạn nhưng lại chậm rãi
tái gia nhập thị trường khi tình hình đã được cải thiện rất nhiều.
Khi các nhà kinh tế học bắt đầu tìm kiếm dữ liệu về các thị trường vốn
liên quan đến sự phi lý trí mà Kahneman và Tversky đã chứng minh, họ dễ
dàng thu kết quả. Trong số những kết quả dị thường này, còn có các xu
hướng mà một khi đã được thiết lập thì sẽ nhiều khả năng diễn tiến theo
chiều vận động sẵn có hơn là đảo chiều – cơ sở của đầu tư “theo quán tính”.
Dường như cổ phiếu của các công ty nhỏ lại đạt hiệu quả kinh tế cao hơn cổ
phiếu của các doanh nghiệp lớn. Người ta còn ghi nhận cái gọi là Hiệu ứng
tháng Giêng, theo đó thị trường chứng khoán hoạt động tốt hơn vào tháng 1
so với các tháng khác của năm. Các kết quả thu được từ những nghiên cứu
như trên đều trái ngược với lý thuyết thị trường hiệu quả hoặc biến động giá
cả ngẫu nhiên.
Cuộc tranh cãi giữa các nhà lý luận về thị trường hiệu quả và các nhà
khoa học xã hội khác sẽ chỉ đơn thuần là vấn đề tranh luận hàn lâm, nếu
không nảy sinh các sự kiện quan trọng. Lý thuyết về thị trường hiệu quả
cũng như những hệ quả của nó bao gồm biến động giá ngẫu nhiên và đường
