Không phải mọi hệ thống phức hợp đều thăng bằng trong khi chuyển pha
– bản thân hệ thống phải trong “tình trạng tới hạn.” Điều này có nghĩa là các
bộ phận cấu thành được gắn kết với nhau theo cách thức sao cho hoạt động
của bộ phận này sẽ kích hoạt cho các bộ phận khác hoạt động tiếp theo, cứ
vậy đến khi toàn hệ thống đã thay đổi triệt để. Một ví dụ cho sự chuyển pha
trong hệ thống đang có trạng thái tới hạn là hiện tượng tuyết lở. Lớp tuyết
trên một bề mặt phẳng là tương đối ổn định, nhưng cùng lượng tuyết đó
đang nằm trên một độ dốc sẽ có thể trong “trạng thái tới hạn”. Một số lượng
tuyết mới có thể rơi thêm lên đó, sau cùng thì một bông tuyết rơi thêm sẽ
làm xáo động một khối tuyết lượng nhất định, khối lượng này sẽ truyền ảnh
hưởng sang các khối tuyết gần kề. Cứ như vậy cho tới khi xảy ra hiện tượng
tuyết bị trượt theo dốc, và khối lượng tuyết trượt xuống ngày một lớn hơn
rồi sau cùng là cả một sườn dốc tuyết bị lở xuống. Người ta có thể cho rằng
vì có bông tuyết rơi nên mới xảy ra tuyết lở, nhưng chính xác hơn phải thừa
nhận rằng hiện tượng này diễn ra vì có tuyết trên sườn núi dốc. Tuyết đóng
trên núi là một trạng thái tới hạn – sớm muộn nó sẽ có thể đổ xuống, và nếu
một bông tuyết này chưa khởi động cho vụ lở tuyết thì sẽ còn bông tuyết
khác.
Quá trình tương tự cũng diễn ra trong các vụ sụp đổ thị trường chứng
khoán. Các lệnh mua và bán liên tục tác động vào thị trường giống như
những bông tuyết rơi xuống sườn núi. Đôi khi những người mua và người
bán đang trong tình thế rất bấp bênh, rất mất cân bằng đến mức chỉ cần một
lệnh bán cũng kích hoạt cho một số lệnh khác, rồi sàn giao dịch ghi nhận lại
hiện tượng này, càng tác động mạnh thêm khiến cho nhiều nhà đầu tư đang
lo lắng khác cũng đặt lệnh bán. Chẳng bao lâu thì dòng thác bán ra đã không
thể kiểm soát được nữa, và ngày càng xuất hiện nhiều lệnh bán đặt trước –
nguyên tắc “cắt lỗ” tự động vận hành. Quy trình này tự tạo đầu vào cho nó.
Cũng đôi khi chúng tự kết thúc; suy cho cùng vẫn có thể có rất nhiều sự xáo
trộn nhỏ trong lớp tuyết nhưng không gây ảnh hưởng gì đáng kể cho toàn bộ
khối lượng tuyết. Đôi khi quy trình diễn biến rất nhanh cho đến khi có sự
can thiệp từ môi trường ngoài. Sự can thiệp có thể xuất hiện dưới nhiều dạng
thức: tạm ngưng giao dịch, các nỗ lực mua vào của các tập đoàn kinh tế
