nô lệ: họ yêu thích kiếp tôi tớ của họ, giống như bộ hạ của Ulysse yêu
thích sự ngu đần của chúng”.
4. Về chính sách tiền giấy
Trong lịch sử tiền tệ, việc xuất hiện tiền giấy là một hiện tượng tiến
bộ. Nó có ưu điểm là đối với nhân dân, tiền giấy là phương tiện trao
đổi gọn nhẹ, dễ cất giữ, tiện di chuyển hơn tiền đồng. Đặc biệt đối với
Nhà nước Trần lúc đó, việc phát hành tiền giấy nhất thời có thể giải
quyết được nhiều khó khăn tài chính cấp bách, đáp ứng cho nhiều
công trình lớn phải chi dùng công quỹ mà khả năng quốc khố lại đang
bị cạn kiệt. Tuy nhiên, việc phát hành tiền giấy của Hồ Quý Ly cũng
thật là một biện pháp quá sớm và quá táo bạo mà lúc ấy uy tín của
chính quyền nhà Trần cũng như uy tín của riêng cá nhân Hồ Quý Ly
không đủ để đảm bảo cho giá trị của tiền giấy, trong khi đó cũng
không có bản vị nào, không có gì khác để bảo đảm cho giá trị của nó.
Ngày nay, không ai còn có thể thấy được tiền giấy Hồ Quý Ly,
không thể biết được hình dáng, chất giẫy, cách vẽ, màu sắc và kỹ thuật
in tiền giấy thời ấy như thế nào. Song có thể suy đoán vào thời Hồ
Quý Ly, chắc hình thức và chất lượng tiền giấy cũng chưa được bảo
đảm lắm: chất giấy không cao để có thể sử dụng lâu ngày mà khỏi hư
rách, kỹ thuật in không đủ bảo đảm tránh khỏi sự làm giả. Vì ở nước
ta, giữa thế kỷ thứ XV, Lương Nhữ Học trong khi đi sứ sang Trung
Quốc đã học được nghề khắc bản in bằng gỗ và đã truyền lại nghề này
trong nước. Trước đó mọi công việc in bằng bảng khắc gỗ đều phải
nhờ thợ Trung Hoa”
. Vả lại, sử cũ cũng chép vào năm Quý Mùi
(1403) tức đã 7 năm sau khi phát hành, tiền giấy Thông Bảo hội sao
vẫn không được dân chúng tin dùng nên Nhà nước đã phải “định giá
tiền giấy cho mua bán với nhau. Bấy giờ, người buôn bán phần nhiều
chê tiền giấy. Lại lập điều luật để xử tội không tiêu tiền giấy, bán giá
cao, đóng cửa hàng, bao che giúp nhau”
. Điều đó chứng tỏ tiền giấy
