“Nhưng, nhưng thưa ông bộ trưởng, thường thì các nhà khoa học
là những con người sống theo quy tắc và có trách nhiệm cao chứ ạ.”
Mercier bật cười “Nếu tôi kể ra một số trường hợp không theo
quy tắc của họ thì tóc ông sẽ dựng đứng lên đấy, ông đại tá. Chẳng hề
có một thứ khuôn mẫu nào riêng biệt cho nhà khoa học hay người
nghệ sĩ đâu. Nhưng tôi thừa nhận Mathieu là một trường hợp cực
đoan. Hãy nhớ rằng anh ấy còn rất trẻ, có lẽ là nhà vật lý trẻ nhất được
bầu vào Collège de France. Lúc đó Mathieu mới hai tám tuổi, nếu tôi
nhớ không lầm. Quả thật anh ta đúng là một nhà khoa học có tác
phong của một “nghệ sĩ”, nhưng nói như vậy chẳng qua đổi một
khuôn này qua một khuôn khác thôi. Cần nhớ rằng anh ta quả thật là
một nghệ sĩ, như Beethoven hay Gauguin. Có vẻ như ông đại tá đánh
giá thấp một cách đáng tiếc cái bản chất thơ mộng của việc nghiên cứu
lý thuyết khoa học. Nhưng thôi, trở lại với Mathieu. Trước đây tôi vẫn
luôn luôn cho rằng đã cường điệu quá đáng cái tinh thần chống xã hội,
dục tính... để biểu lộ thái độ bất đồng toàn diện của mình. Khi nói
“toàn diện” là tôi muốn nói không chỉ là sự khước từ về mặt xã hội,
mà còn là sự khước từ con người “lịch sử” cả trên khía cạnh sinh học,
đạo đức và trí tuệ. Cho nên không ngạc nhiên khi anh ta tìm chỗ thoát
trong tình dục. Vả lại, một “thiên tài” - tôi rất ghét dùng từ này - theo
nghĩa thấu hiểu vũ trụ và vị trí cũng như vai trò của con người trong
vũ trụ đó, thường là một khuôn mặt bi thảm, bởi anh ta thường xuyên
va đầu vào bức tường, bức tường giới hạn của tri thức. Anh ta biết
rằng anh ta sẽ không bao giờ biết được. Dẫu cho chúng ta có tiến xa
bao nhiêu trong việc nghiên cứu vũ trụ, thì câu trả lời, hoặc câu hỏi cốt
tử về bản chất, vị trí và vai trò của con người trong vũ trụ vẫn luôn
luôn là một dấu hỏi như ở thời tiền sử.”
Malraux khẽ gật đầu. Một cái gật nhanh, gần như một cái co giật.
“Và điều gì xảy ra khi mà anh đạt đến đỉnh cao của tri thức để rồi tìm
thấy nơi đó không có gì hết ngoại trừ cái bí ẩn muôn đời ấy?” Ông
tiếp, “Khi đó anh sẽ thấy nhẹ nhõm vì vừa thoát ra khỏi nỗi khao khát
