sống như loài dơi, loài cú, lao lực như loài vật, và chết như loài giun
dế…” Margaret có lẽ cũng là thi sĩ; ở thời đại chúng ta, tất cả những
hoạt động đó có lẽ đủ sức vận chuyển cái bánh xe nào đó. Còn về
phần bà, làm sao có thể làm loá mắt, chế ngự, giáo hóa cho ích lợi
nhân quần cái trí tuệ phong phú nhưng nguyên sơ, hoang dại kia?
Tự nó cứ thế tuôn trào, hỗn độn bừa bãi, hết đợt này đến đợt kia,
nhịp điệu và lời văn, thơ và triết lí, tất cả nằm im lìm đông cứng
trong những mảnh giấy gấp tư gấp hai, chẳng bao giờ có người mở
ra đọc. Lẽ ra, bà phải có kính hiển vi trong tay. Lẽ ra, bà phải được
dạy quan sát trăng sao và lí luận khoa học. Trí tuệ minh mẫn của bà
bị bỏ rơi và đơn độc tự do phát triển. Không ai kiểm soát bà. Không
ai dạy dỗ bà. Các ông giáo sư thì nịnh nọt bà. Nhưng họ chế nhạo bà
ở cung điện. Sir Egerton Brydges
than thở về phong cách thô lậu
của bà - “một công nương cao quý sinh trưởng giữa chốn triều đình.
Thế là bà về Welbeck và tự giam mình giữa bốn bức tường, chọn
kiếp sống cô độc.
Thật là hình ảnh khiếp hãi gieo vào đầu óc khi tưởng tượng ra sự
cô độc và những ý tưởng nổi loạn chống phá của Margaret
Cavendish
, như thể có quả dưa chuột khổng lồ nào đó rơi xuống
đè bẹp dí những khóm hồng và cẩm chướng. Thật là uổng phí khi
người đàn bà viết câu “người phụ nữ tiết hạnh nhất là người có đầu
óc lễ độ nhất” lại đi phí phạm thời gian viết những điều tầm phào
lăng nhăng và càng lúc càng chìm sâu vào quên lãng, cho đến một
hôm, bà ra khỏi nhà và người ta bu đen quanh xe ngựa của bà. Hiển
nhiên, bà công nương điên loạn biến thành ngáo ộp để cha mẹ các cô
gái ngoan hiền đem ra dọa nạt con mình. Đến đây, tôi nhớ tôi tạm
cất đi bà công nương và giở những lá thư của Dorothy Osborne
viết cho Temple về cuốn sách mới in của công nương Margaret.
“Chắc tâm trí người đàn bà đáng thương này khá rối loạn nên bà ta
mới cả gan viết sách mà còn viết bằng thể thơ, nếu bị mất ngủ cả nửa
tháng trời tôi cũng chẳng làm vậy”.
